Ο καθορισμός τής μνήμης τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά την Β΄ Κυριακή τών Νηστειών ως συνέχεια τής Κυριακής τής Ορθοδοξίας, δείχνει την μεγάλη αξία του και σε αυτό θα αναφερθή το κείμενο αυτό.

Είναι γνωστή η εορτή τών τριών Ιεραρχών, τού Μεγάλου Βασιλείου, τού αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου και τού αγίου Ιωάννου τού Χρυσοστόμου. Επίσης, είναι γνωστόν από την εκκλησιαστική παράδοση ότι τρεις άγιοι έχουν τον τίτλο τού Θεολόγου: ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος. Τόσο στους τρεις Ιεράρχες όσο και στους τρεις θεολόγους συγκαταλέγεται από την συνείδηση τής Εκκλησίας και τέταρτος, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο οποίος σε κείμενα χαρακτηρίζεται θεολόγος. Το ότι μπορούμε να μιλούμε για τέσσερεις Ιεράρχες και για τέσσερεις θεολόγους φανερώνει την μεγάλη αξία τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά.

1. Ο άγιος Γρηγόριος και η Αποκαλυπτική παράδοση τής Εκκλησίας

Υπήρξαν δύο διαφορετικές τοποθετήσεις έναντι τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά. Η μία, ότι είναι ένας συντηρητικός θεολόγος, ο οποίος στηρίζεται σε παλαιές ερμηνείες τής πνευματικής ζωής, υποστηρίζοντας τους αγραμμάτους ησυχαστές πατέρες, και η άλλη, ότι είναι ένας θεολόγος που εισήγαγε καινούρια δόγματα και νέες αντιλήψεις στην Εκκλησία.

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ο άγιος Γρηγόριος είναι ο κατ' εξοχήν παραδοσιακός θεολόγος, φορεύς τής ορθοδόξου παραδόσεως. Άλλο είναι η συντήρηση και άλλο η παράδοση. Η πρώτη συντηρεί μερικά σχήματα τού παρελθόντος, ενώ η δεύτερη παρουσιάζει την Αποκάλυψη  μέσα από τα σχήματα τού παρόντος. Γι' αυτό η Παράδοση είναι δυναμική. Αυτό το βλέπουμε καθαρά σε όλο το έργο τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά.

Ο Γρηγόριος Ακίνδυνος χαρακτηρίζει τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά «καινόν θεολόγον», την δε διδασκαλία του «νέαν θεολογίαν». Ο Ιωάννης Κυπαρισσιώτης, πολέμιος τού αγίου Γρηγορίου, τον θεωρεί «αλλόκοτον περί την θρησκείαν» και «απερίσκεπτον». Αντίθετα με αυτούς, ο άγιος Γρηγόριος θεωρεί ότι δεν συνθέτει νέα διδασκαλία, αλλά ακολουθεί πιστώς την πατερική παράδοση και «δια τών πατερικών φωνών υπερυψοί τον τών Πατέρων Θεόν».

Ο άγιος Φιλόθεος Κόκκινος λέγει ότι οι Ζηλωτές τής Θεσσαλονίκης δεν τον δέχθηκαν ως Μητροπολίτη, ισχυριζόμενοι ότι ο άγιος καινοτόμησε για τα θεία δόγματα. «Προσήν δε τισι και η θρυληθείσα παρά τών δυσσεβών καινοτομία τών θείων δογμάτων και η πονηρά περί αυτής υποψία».

Όμως, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς δεν εισάγει νέα θεολογία, αλλά ερμηνεύει και αναλύει διεξοδικά την πατερική παράδοση και θεολογία τής Εκκλησίας μέσα από την δική του εμπειρία. Ο άγιος δεν αρκείται μόνον στην παράθεση πατερικών χωρίων, όπως έκαναν οι αντίπαλοί του, αλλά τα ερμηνεύει μέσα στα αυθεντικά ορθόδοξα πλαίσια και με τις απαραίτητες ορθόδοξες προϋποθέσεις. Γι' αυτό και είναι μέγας Πατήρ και διδάσκαλος τής Εκκλησίας.

Αυτό σημαίνει ότι όσοι έφθασαν στον φωτισμό τού νου και την θέα τής δόξης τού Θεού στην ανθρώπινη φύση τού Λόγου, έχουν την ίδια θεολογία. Είναι αδύνατον να φθάση κανείς στην θέωση και να έχη διαφορετική διδασκαλία για τον Χριστό. Ο Άρειος, επειδή έφθασε στο σημείο να υποστηρίζη το κτιστό τού Λόγου, φανερώνει ότι δεν βρισκόταν μέσα στα εκκλησιαστικά και πατερικά πλαίσια.

Οι θεούμενοι έχουν την ίδια εμπειρία, γνωρίζουν ότι ο Λόγος είναι «Φως εκ Φωτός, Θεός αληθινός εκ Θεού αληθινού», αλλά μπορεί να διαφέρουν στην ορολογία προ τής συγκλήσεως τών Οικουμενικών Συνόδων. Όταν όμως οι θεούμενοι συναντώνται σε Οικουμενική Σύνοδο, τότε, έχοντας την ίδια εμπειρία, ταυτίζονται και στην ορολογία, δηλαδή τότε «εύκολα συμφωνούν για την ομοιομορφία τής δογματικής διατυπώσεως τής ταυτόσημης εμπειρίας των».

Οι άγιοι, όταν μετέχουν τής Πεντηκοστής και δέχωνται την Αποκάλυψη τού Θεού, βιώνουν τα άκτιστα ρήματα και νοήματα, τα οποία στην συνέχεια πρέπει να μεταφέρουν με κτιστά ρήματα και νοήματα. Η Πεντηκοστή δεν βελτιώνεται ούτε ως αποκάλυψη ούτε ως κατανόηση. Δεν έχουμε, δηλαδή, με την πάροδο τού χρόνου καλύτερη κατανόηση τής Αποκαλύψεως, ούτε χορηγείται κατά διάφορα χρονικά διαστήματα στην Εκκλησία, αφού δόθηκε «εφ άπαξ τοις αγίοις». Με τους όρους όμως οι άγιοι Πατέρες κατοχυρώνουν την ζωντανή παράδοση, η οποία υπερβαίνει τα νοήματα και ρήματα, με την γλώσσα τής εποχής τους. Και αυτό το κάνουν όταν μία αίρεση οδηγή τους πιστούς μακρυά από την εμπειρία τής Αποκαλύψεως, πού συνιστά πνευματικό θάνατο. (π. Ιωάννης Ρωμανίδης)

Έτσι, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, φορεύς αυτής τής ιδίας Αποκαλύψεως, συγγενής κατά πνεύμα τών Πατέρων τής Εκκλησίας, τών τριών Ιεραρχών και τών τριών θεολόγων, ανέλυσε και παρουσίασε την ίδια θεολογία τών αγίων Πατέρων, αντικρούοντας την αίρεση τών αντιησυχαστών, οι οποίοι στηρίζονταν στην φιλοσοφία και τον στοχασμό.

Επί πλέον ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς όχι μόνον ανέλυσε περισσότερο την πατερική διδασκαλία, αλλά παρουσίασε και τις θεολογικές προϋποθέσεις τής ορθόδοξης θεολογίας και τής θεολογίας τών Οικουμενικών Συνόδων, τις οποίες, βεβαίως, συναντούμε σε όλη την πατερική παράδοση. Η βασική προϋπόθεση τού ορθοδόξως θεολογείν είναι ο ησυχασμός.

Επομένως, η θεολογία τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά δεν μπορεί να χαρακτηρισθή παλαμική θεολογία, ακριβώς γιατί είναι θεολογία τής Εκκλησίας. Συνήθως, η διδασκαλία κάποιου αιρετικού λαμβάνει το όνομά του, ακριβώς γιατί διαφοροποιείται από την διδασκαλία τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. Γι αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να μιλούμε για θεολογία τών Καππαδοκών Πατέρων ή για την αλεξανδρινή θεολογία σαν να πρόκειται για μια διαφορετική θεολογία τής Εκκλησίας.

Φυσικά, είναι δυνατό και επιτρεπτό, ως ένα βαθμό, να μιλούμε για Καππαδόκες Πατέρες, όταν εννοούμε τον τόπο τής κοινής καταγωγής και όταν ακόμη θέλουμε να δείξουμε την προσφορά τους στην διαμόρφωση τών όρων, όχι όμως ότι δημιούργησαν μια δική τους θεολογία.

2. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και οι Τρεις Ιεράρχες

Η θεολογία τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά είναι η θεολογία τής Εκκλησίας και τών τριών Ιεραρχών, τού Μεγάλου Βασιλείου, τού αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου, τού αγίου Ιωάννου τού Χρυσόστομου, εφ' όσον οι τρεις Ιεράρχες, ως φορείς τής Παραδόσεως, έχουν κοινή ζωή και διδασκαλία με τον άγιο Γρηγόριο, και αυτόν φορέα τής ορθοδόξου παραδόσεως.

Αυτό το βλέπουμε καλά, όταν μελετήσουμε τα κείμενα τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά. Παραθέτει συνεχώς αποσπάσματα από τα έργα τών τριών Ιεραρχών και άλλων Πατέρων, ερμηνεύοντάς τα αυθεντικά. Με την ερμηνευτική του δεινότητα, λόγω τής κοινής εμπειρίας, μπορεί να τα παρουσιάση στα ορθόδοξα πλαίσια, διορθώνοντας το εσφαλμένο νόημα που έδιναν οι αιρετικοί. Πάντοτε οι αιρετικοί για να στηρίξουν τις απόψεις τους χρησιμοποιούν τους λόγους και τα κείμενα τών αγίων Πατέρων, αφού προηγουμένως τα αλλοιώσουν και τα προσαρμόσουν στα δικά τους πλαίσια.

Έτσι, η μελέτη τών έργων τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά, εκτός τών άλλων, μάς δείχνει και τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται οι αιρετικοί και οι Πατέρες πάνω στο κρίσιμο αυτό θέμα Οι αιρετικοί κάνουν «εισπήδηση» μέσα στα κείμενα και τα αλλοιώνουν, ενώ οι Πατέρες τα παρουσιάζουν στην αυθεντική τους διάσταση. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι η παράθεση ή η μη παράθεση πατερικών χωρίων, αλλά η κατανόηση τού περιεχομένου τους.

Αν ανατρέξουμε στο έργο τού αγίου Γρηγορίου «Υπέρ τών ιερώς ησυχαζόντων», θα διαπιστώσουμε ότι χρησιμοποιούνται πολλά χωρία από τα έργα τών τριών Ιεραρχών για να ανατραπούν τα επιχειρήματα τού Βαρλαάμ και να παρουσιασθή η ορθόδοξη διδασκαλία.

Θα έπαιρνε πολύ χρόνο, αν απαριθμούσα όλα τα χωρία τα οποία χρησιμοποιεί ο άγιος Γρηγόριος από τα έργα τών τριών Ιεραρχών. Απλώς θέλω να μνημονεύσω τα έργα τους από τα οποία άντλησε τα χωρία.

Μεγάλου Βασιλείου: από την εξαήμερο, από ομιλίες στους Ψαλμούς, από τον ανατρεπτικό τού Ευνομίου, από την ερμηνεία στον Προφήτη Ησαΐα, από διάφορες ομιλίες, από το έργο του προς τους νέους, από τους όρους κατά πλάτος, από το έργο του Περί τού Αγίου Πνεύματος, από τις Επιστολές του.

Γρηγορίου τού Θεολόγου: Από όλες σχεδόν τις ομιλίες του και τις επιστολές του.

Ιωάννου τού Χρυσοστόμου: Από το έργο του προς Θεόδωρον, από το περί ακαταλήπτου τού Θεού, από τις ομιλίες στον Προφήτη Ησαΐα, στον ευαγγελιστή Ματθαίο, στον ευαγγελιστή Ιωάννη, από τις ομιλίες στις επιστολές τού Αποστόλου Παύλου.

Όλο το έργο τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά μπορεί να επικεντρωθή σε τρία σημεία. Το ένα είναι το Περί τού Αγίου Πνεύματος, το άλλο είναι το περί τής διακρίσεως ουσίας και ενεργείας στον Θεό και το τρίτο είναι περί τού ησυχασμού, δηλαδή τού τρόπου με τον οποίον ο άνθρωπος μετέχει τού Θεού. Και τα τρία αυτά θέματα αντιμετωπίσθηκαν και από τους τρεις Ιεράρχες, γιατί υπήρχαν αφορμές και στην εποχή τους.

Δεν είναι πρόθεσή μου να αναπτύξω την διδασκαλία τών τριών Ιεραρχών με όσα θέματα ασχολήθηκε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αλλά να τονίσω ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, μιλώντας για το Άγιον Πνεύμα, για την ουσία και ενέργεια τού Θεού όσο και για την επιστροφή τού νου στην καρδιά, την κάθαρση, φωτισμό και θέωση τού ανθρώπου, την ιερά ησυχία, δεν δημιούργησε δική του θεολογία και σχολή, αλλά εξέφρασε την παράδοση τής Εκκλησίας, όπως την έζησαν οι θεόπτες άγιοι, οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Πατέρες και οπωσδήποτε και οι τρεις μεγάλοι Φωστήρες τής Τρισηλίου Θεότητος, ο Μέγας Βασίλειος, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Με τον φωτισμό τού Αγίου Πνεύματος παρουσίασε αναλυτικότερα αυτές τις αλήθειες, γιατί υπήρχε ανάγκη στην εποχή του, λόγω τού ότι οι αντιησυχαστές είχαν καταληφθή από μανία, και μάλιστα δαιμονική, εναντίον τών δογματικών αυτών θέσεων. Μάλιστα η όλη ζωντανή ησυχαστική παράδοση πού βρήκε ο άγιος Γρηγόριος στο Άγιον Όρος τον βοήθησε στην περαιτέρω μεγαλοφυή ανάπτυξη αυτών τών ορθοδόξων αληθειών, και το έκανε αυτό με θεολογική δεινότητα και πρωτοτυπία.

3. Οι τέσσερεις Ιεράρχες και θεολόγοι στην παράδοση τής Εκκλησίας

Στην Εκκλησία κάνουμε λόγο για τρεις Ιεράρχες, δηλαδή τον Μέγα Βασίλειο, τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Επίσης, κάνουμε λόγο για τρεις Θεολόγους, δηλαδή τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Όμως, στην συνείδηση τής Εκκλησίας ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς συγκαταλέγεται μεταξύ τών τριών Ιεραρχών και τών τριών θεολόγων, αποτελώντας την τετράδα τών Ιεραρχών και την τετράδα τών θεολόγων. Θα δούμε αυτήν την αλήθεια τόσο στην αγιογραφία όσο και στην υμνογραφία.

Στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, στην οποία ο άγιος Γρηγόριος μόνασε για ένα διάστημα, τοποθετείται μαζί με τους τρεις άλλους Ιεράρχες στην κόγχη τής Τραπέζης. Το ίδιο συναντούμε και στην Ιερά Μονή Βλατάδων, πού ιδρύθηκε στα μέσα τού 14ου αιώνος από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Δωρόθεο Βλαττή και τον αδελφό του Μάρκο, πού ήταν μαθητές τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά. Στα βημόθυρα τού Καθολικού τής Ιεράς αυτής Μονής αγιογραφείται ο άγιος Γρηγόριος μαζί με τους τρεις Ιεράρχες, δηλαδή Μέγα Βασίλειο, άγιο Γρηγόριο Θεολόγο και άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο, Στον θόλο τού νοτίου παρεκκλησίου τού Καθολικού τής Ιεράς Μονής (τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα) τοποθετείται μαζί με τους άλλους τρεις θεολόγους τής Εκκλησίας, ήτοι άγιο Ιωάννη θεολόγο, άγιο Γρηγόριο Θεολόγο και άγιο Συμεών νέο Θεολόγο. Επομένως, στην αγιογραφία φαίνεται ότι ο άγιος Γρηγόριος χαρακτηρίζεται ως ο τέταρτος Ιεράρχης και τέταρτος θεολόγος.

Αλλά και στην ιερά υμνογραφία υμνείται μαζί με τους τρεις μεγάλους Ιεράρχες και Φωστήρες τής Τρισηλίου Θεότητος. Ο άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, πού συνέταξε την ιερά ακολουθία τού αγίου, στον κανόνα τής εορτής συγκαταλέγει και συνδοξάζει τον άγιο Γρηγόριο μαζί με τους τρεις Ιεράρχες.  Επίσης, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς χαρακτηρίζεται σύμπνους και συνωδός τών τριών θεολόγων, οι οποίοι τώρα πλουτίζονται και από τέταρτον θεολόγον, όντως συμφυή και ομότροπο με αυτούς. Θα παραθέσω ενδεικτικά την πρώτη (α') ωδή τού Κανόνος.

Ωδή αʹ : Ήχος πλ. δʹ.

Ο Ειρμός. Αρματηλάτην Φαραώ

Τών θεολόγων τών τριών τον σύμπνουν τε και συνωδόν σε και νυν

ανευφημείν, Πάτερ,

εν ωδαίς προθέμενος

την τής Τριάδος έμπνευσιν δι υμών εξαιτούμαι και λόγον, ον συνεπνεύσατε,

μάκαρ ιεράρχα Γρηγόριε.

Ως θεολόγοι και σοφοί και ρήτορες και συγγραφείς ιεροί

τών ιερών λόγων

και δογμάτων άριστοι

τρεις θεοφόροι κήρυκες,

τον κλεινόν υμών μύστην

και συνωδόν και ομώνυμον

ύμνων κοινωνόν και νυν έχετε.

Νόμους φιλίας και θεσμούς τους άνωθεν τετιμηκότες καλώς

οι τρεις Θεού λόγω

προσφυώς, ηρμόσθητε

Χριστόν εν μέσω φέροντες,

ως εκείνος προέφη,

νυν δε πλουτείτε και τέταρτον

όντως συμφυά και ομότροπον.

Θεολογίας τής σεπτής τας σάλπιγγας, τας τής Τριάδος φωνάς,

τας ιεράς μούσας

ιερώς υμνήσωμεν·

Βασίλειον, Γρηγόριον,

Ιωάννην τον μέγαν

συν Γρηγορίω τω πνεύσαντι

χάριν συν αυτοίς την τού Πνεύματος.

Θεοτοκίον

Φίλοι σοφίας γεγονότες ένθεοι ενυποστάτου Θεού

και ιερός οίκος

τον ναόν τον έμψυχον,

ον εαυτώ εδείματο,

την Παρθένον, τοις λόγοις

ως Θεοτόκον εκήρυξαν

κόσμω τα τής χάριτος όργανα».

Η κοινή συνείδηση τής Εκκλησίας αναγνωρίζει τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, ως μέγα Πατέρα τής Εκκλησίας, Οικουμενικό διδάσκαλο και τον συγκαταλέγει στην χορεία τών τριών Ιεραρχών και τών τριών μεγάλων θεολόγων τής Εκκλησίας. Ο χαρακτηρισμός τού θεολόγου, πού τού έχει δοθή, τον καθιστά επίλεκτο μέλος στην χορεία τών αγίων Πατέρων.

Πραγματικά, ο άγιος Γρηγόριος είναι «τών θεολόγων υπέρμαχος απροσμάχητος».

4. Απλανής διδάσκαλος τής Εκκλησίας

Συνοδικά η Εκκλησία έχει χαρακτηρίσει τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά ως απλανή πατέρα, διδάσκαλο και θεολόγο, Είναι χαρακτηριστικός ο Συνοδικός τόμος τού 1347, όταν αναφέρεται στον μεγάλο αυτόν αγιορείτη άγιο:

«Αλλά και ει τις έτερος τών απάντων τα αυτά ποτε φωραθείη ή φρονών ή λέγων ή συγγραφόμενος κατά τού ειρημένου τιμιωτάτου ιερομονάχου κυρού Γρηγορίου τού Παλαμά και τών συν αυτώ μοναχών, μάλλον δε κατά τών ιερών θεολόγων και τής Εκκλησίας αυτής, τα αυτά και κατ'  αυτού ψηφιζόμεθα και τη αυτή καταδίκη καθυποβάλλομεν, είτε τών ιερωμένων είη τις, είτε τών λαϊκών. Αυτόν τούτον τον πολλάκις ρηθέντα τιμιώτατον ιερομόναχον κύρ Γρηγόριον τον Παλαμάν και τους αυτώ συνάδοντας μοναχούς, μηδέν απάδον τών θείων λογίων γράφοντάς τε και φρονούντας, μετ' εξετάσεως καταλαβόντας ακριβώς, μάλλον δε τών θείων λογίων και τής κοινής ημών ευσεβείας και παραδόσεως πάσι τρόποις, ως προσήκεν, υπερμαχούντας, ουκ ανωτέρους μόνον παντάπασι τών κατ' αυτών, μάλλον δε τών κατά τής τού Θεού Εκκλησίας ερεσχελιών, ως και ο πρώην τόμος συνοδικός, έχομεν, αλλά και ασφαλεστάτους τής Εκκλησίας και τής ευσεβείας προμάχους και προαγωνιστάς και βοηθούς ταύτης αποφαινόμεθα».

 Το συνοδικό αυτό κείμενο προβάλλει τρεις αλήθειες, πού πρέπει να γνωρίζουν όλοι οι Χριστιανοί.

Πρώτον, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς χαρακτηρίζεται απλανής και ασφαλής διδάσκαλος τής Εκκλησίας.

 Δεύτερον, η διδασκαλία τού αγίου Γρηγορίου για την διάκριση ουσίας και ενεργείας στον Θεό, για την μέθεξη υπό τού ανθρώπου τής ακτίστου ενεργείας τού Θεού και για τον ησυχαστικό τρόπο ζωής είναι διδασκαλία τής Εκκλησίας και κανόνας ευσεβείας και ζωής.

Τρίτον, όποιος αρνείται και υποτιμά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, καθώς και την ησυχαστική ζωή, πού εκείνος έζησε και δίδαξε, καταδικάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Στην εποχή μας που έχουμε, δυστυχώς, επηρεασθή από σχολαστικές, νεοσχολαστικές, προτεσταντικές και φιλοσοφικές -παλαιές και νέες- παραδόσεις, είναι επίκαιρη σε όλα τα θέματα η διδασκαλία τού αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά. Με αυτήν την διδασκαλία, που είναι διδασκαλία τής Εκκλησίας, μπορούμε να ζήσουμε ως Ορθόδοξοι και να αναπνεύσουμε το καθαρό οξυγόνο τής Ορθοδόξου θεολογίας. Πράγματι, είναι ο τέταρτος Ιεράρχης και τέταρτος θεολόγος, είναι το στόμα τών θεολόγων, όπως ψάλλεται στην ακολουθία του που συνέταξε ο άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως:

«Χαίρε Πατέρων καύχημα, Θεολόγων το στόμα, τής ησυχίας σκήνωμα, τής σοφίας ο οίκος, τών Διδασκάλων ακρότης, πέλαγος το τού λόγου∙ πράξεως χαίρε όργανον, θεωρίας ακρότης, Θεραπευτά και τών νόσων τών ανθρωπίνων∙ Πνεύματος χαίρε τέμενος και θανών και ζων, Πάτερ».