Ο λόγος αυτός που έθεσα στην επικεφαλίδα τού άρθρου αυτού είναι λόγος τού αγίου Παϊσίου τού Αγιορείτου από μια επιστολή, που μάλιστα είναι χειρόγραφη.

Το λέγω αυτό, γιατί μερικοί μεταφέρουν λόγια που είπε ο άγιος Παΐσιος προφορικά σε αυτούς, που ενδεχομένως δεν σώζονται στην αυθεντική τους έκφραση. Αν από έναν λόγο αλλάξη κανείς μία λέξη μπορεί να εξαχθή ένα διαφορετικό νόημα.

Διαβάζοντας το βιβλίο τού Ιερομονάχου Παϊσίου, υποτακτικού τού αγίου Παϊσίου, με τίτλο «Μύρον εκκενωθέν» (εκδ. Ι Μ. Αγίου Ιλαρίωνος, Πρόμαχοι Αριδαίας), είδα ότι διασώζει πολλά περιστατικά από την πολυχρόνια επικοινωνία μαζί του, για διαφορα θέματα, καθώς επίσης διάβασα ότι στο τέλος δημοσιεύει και δύο επιστολές τού αγίου Παϊσίου σε αυτόν.

Η πρώτη επιστολή τού αγίου Παϊσίου είναι απάντηση σε δική του επιστολή, τότε που ήταν φοιτητής που τον ρώτησε, όπως εξηγεί, «πώς να μοιράζω τον χρόνο μου ανάμεσα στην επιστήμη μου και στην πνευματική μελέτη, που εξ ίσου αγαπούσα».

Στο βιβλίο που προανέφερα δημοσιεύεται σε φωτοτυπία η πρωτότυπη χειρόγραφη απάντηση τού αγίου Παϊσίου και στην συνέχεια δημοσιεύεται και με τυπογραφικά στοιχεία. Παραθέτω το μεγαλύτερο μέρος της που μάς ενδιαφέρει:

«Τίμιος Σταυρός,

τη 4-3-1972

Αδελφέ Ιωάννη, "χαίρε εν Κυρίω".

... Δια το θέμα ("πώς μπορούμε να συνδυάζουμε την προσευχή και τα διαβάσματα, ώστε και στην καρδιά μας θερμη...").

Τώρα που έχετε μπροστά την επιστήμη, θα πρέπει κατ’ αρχάς να κάνετε προσευχή να σάς φωτίζη ο καλός Θεός, για να μάθετε καλά την επιστήμη σας και να δοξασθή ο Θεός δια αυτής.

Εδώ όμως χρειάζεται να εξετάση ο κάθε φοιτητής την πίστη του, και ανάλογα να κινήται στην ποσότητα τής προσευχής και τής μελέτης.

Εάν πιστεύη ότι με το να προσευχηθή πολύ και να διαβάση λιγώτερο, θα τον βοηθήση ο Θεός με τον θείο φωτισμό Του (να τα μάθη τα μαθήματά του), ας το κάνη.

Δια να μην πολυλογώ, ας εξετάζη την πίστη του, πού βρίσκεται, και ανάλογα να ρυθμίζη την προσευχή με την μελέτη του.

Αν η πίστη του είναι λίγη, ας διαβάζη περισσότερο, και να ζητάη στην αρχή τον θείο φωτισμό.

Πάντως το κουμπί είναι η ταπείνωση, διότι στους ταπεινους δίδεται η Χάρις τού Θεού (υποχρεωτικά).

Και το να γνωρίση τον εαυτό του και να ιδή ότι η πίστη του είναι αδύνατη πολύ, και δι’ αυτόν τον λόγον θα πρέπη να διαβάση περισσότερο και αυτό έχει σημεία ταπεινοφροσύνης και πολύ θα επισκιάση η Χάρις τού Θεού.

Πάντως να έχετε και αυτό υπόψη σας, ότι στο πανεπιστήμιο δεν πηγαίνετε, για να κοινοβιάσετε, αλλά δια να τελειώσετε όσο το δυνατόν το γρηγορότερο, και να δοξάσετε το όνομα τού Θεού δια τής επιστήμης. Επομένως; Και λίγα πνευματικά κι αν κάνετε τώρα, όταν αξιοποιήτε τον χρόνο στην μελέτη τής επιστήμης κι αυτό έχει νόημα και σχέση με την πνευματική ζωή.

Τώρα που έχετε μαθήματα και δεν σάς περισσεύει ώρα και για μελέτη από τα πατερικά βιβλία, πολύ θα σάς βοηθούσε πέντε λεπτά, έστω από ένα κομμάτι τού Γεροντικού ή πέντε σειρές από τον άγιο Ισαάκ τον Σύρο, που μέσα σε πέντε σειρές έχει όλες τις βιβλιοθήκες, και όλες τις πνευματικές βιταμίνες, παρά με βιβλία που θα πρέπη να λιχνίσης ώρες ένα σωρό άχυρα, για να βρής ένα σπυρί σιτάρι. Μη χάνης τον κόπο σου και μην κουράζεσαι άδικα με τέτοια. (Εννοώ τα περισσότερα βιβλία που κυκλοφορούν στην εποχή μας)».

Ο παραλήπτης τής επιστολής σημειώνει: «Όπως θα δη ο αναγνώστης και αυτό το κείμενο ευωδιάζει από το άρωμα τού π. Παϊσίου». Θα πρόσθετα ότι ευωδιάζει από το χάρισμα τής διακρίσεως και γενικά το χάρισμα τού Αγίου Πνεύματος που είχε ο άγιος Παΐσιος.

Ο άγιος Παΐσιος δεν ήταν άνθρωπος τών άκρων, πάντοτε ομιλούσε διακριτικά, ταπεινά, δεν δημιουργούσε ένταση και φανατισμό, αλλά βοηθούσε τον κάθε άνθρωπο να αποβάλη με φιλότιμο όλες τις αρρωστημένες καταστάσεις και να πορευθή ελεύθερα στον Θεό.

Στην επιστολή αυτή, μεταξύ τών άλλων, κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ότι ο άγιος Παΐσιος θεωρεί ότι ο φοιτητής δεν πηγαίνει στο Πανεπιστήμιο για να «κοινοβιάση», για να γίνη μοναχός, αλλά για να μάθη την επιστήμη του και να δοξάση τον Θεό δια τής επιστήμης. Τι καταπληκτικός διακριτικός λόγος είναι αυτός!  Ας φαντασθούμε έναν φοιτητή ιατρικής να επιδίδεται περισσότερο στα «καλογερικά» και λιγότερο στην εκμάθηση τής επιστήμης του, και όταν γίνη γιατρός να υστερή σε γνώσεις, με αρνητικές συνέπειες στην υγεία τών ασθενών του. 

Γι’ αυτό πρέπει κανείς να εξετάζη την πίστη του για να «ρυθμίζη την προσευχή με την μελέτη του». Έτσι, όταν η πίστη του είναι αδύνατη, τότε «πρέπει να διαβάση περισσότερο». Γράφει: «Και λίγα πνευματικά κι αν κάνετε τώρα, όταν αξιοποιήτε τον χρόνο στην μελέτη τής επιστήμης κι αυτό έχει νόημα και σχέση με την πνευματική ζωή». Δηλαδή, δεν αποσυνδέει την πνευματική ζωή από την μελέτη τών πανεπιστημιακών βιβλίων, αλλά την ενοποιεί.

Το εκπληκτικό είναι ότι δύο φορές στην επιστολή του αυτή γράφει ότι μέσα από την επιστήμη δοξάζεται ο Θεός. Την πρώτη φορά γράφει: «Τώρα που έχετε μπροστά την επιστήμη, θα πρέπει κατ’ αρχάς να κάνετε προσευχή να σάς φωτίζη ο καλός Θεός, για να μάθετε καλά την επιστήμη σας και να δοξασθή ο Θεός δια αυτής». Την δεύτερη φορά γράφει: «Πάντως να έχετε και αυτό υπόψη σας, ότι στο πανεπιστήμιο δεν πηγαίνετε, για να κοινοβιάσετε, αλλά δια να τελειώσετε όσο το δυνατόν το γρηγορότερο, και να δοξάσετε το όνομα τού Θεού δια τής επιστήμης».

Τι σοφές και άγιες συμβουλές ενός αγίου ανθρώπου! Και μάλιστα τονίζει ότι «το κουμπί είναι η ταπείνωση, διότι στους ταπεινούς δίδεται η Χάρις τού Θεού (υποχρεωτικά)».

Αυτοί οι λόγοι ενός αγίου ανθρώπου έχουν μεγάλη σημασία για την εποχή μας, στην οποία πρέπει να αγωνιζόμαστε για να υπάρχουν ισορροπίες μεταξύ πίστεως και επιστήμης, η κάθε μία να κινήται στα όριά της, αφού η κάθε μία έχει διαφορετικό σκοπό. Η πίστη έχει σκοπό να συνδέση τον άνθρωπο με τον Θεό, να ενεργοποιήση την νοερά ενέργειά του, και η επιστήμη να βοηθήση το σώμα και την εν γένει βιολογική ζωή του.

Εννοείται ότι όταν κάνουμε λόγο για επιστήμη, εννοούμε την επιστήμη που ελέγχεται από κανόνες που η ίδια θέτει, γιατί μερικές φορές τα όσα υποστηρίζουν μερικοί επιστήμονες ξεπερνούν «την σφαίρα τής επιστήμης» και αγγίζουν «τα όρια τής επιστημονικής φαντασίας», όπως διάβαζα πρόσφατα σε ένα βιβλίο που γίνεται λόγος για τα γονίδια, ότι καθορίζουν σχεδόν τα πάντα στον οργανισμό τού ανθρώπου, ακόμη θεωρούν ότι υπάρχουν γονίδια «ευτυχίας» ή γονίδια «τού Θεού»! Έτσι, μαζί με την γενετική, την μοριακή βιολογία, την γενετική μηχανική, την γονιδιωματική κλπ. αναπτύχθηκε και η επιστήμη τής Βιοηθικής με αυστηρούς βιοηθικούς κανόνες και όχι με ατομικούς στοχασμούς. 

Φυσικά εννοείται και ότι όταν ομιλούμε για την θεολογία, εννοούμε την θεολογία τών Αποστόλων και τών Πατέρων τής Εκκλησίας και όχι την θεολογία τής φαντασίας, αφού κατά τον άγιο Σωφρόνιο «νους φανταζόμενος είναι ανίκανος για την θεολογία».

Τελικά, ο Θεός δοξάζεται δι’ όλων τών έργων Του, όπως λέμε στην ακροτελεύτια αιτιολογία τής ευχής τού μεγάλου αγιασμού τών Φώτων: «Ίνα και δια στοιχείων και δι’ αγγέλων και δι’ ανθρώπων και δια ορωμένων και δι’ αοράτων δοξάζηταί σου το πανάγιον όνομα συν τω Πατρί και τω Αγίω Πνεύματι».

Η επιστήμη μάς βοηθά σε πολλά θέματα, μάς ανακουφίζει σε αυτήν την εξορία που ζούμε, αλλά συγχρόνως αναζητούμε την κοινωνία μας με τον Θεό, την αληθινή μας πατρίδα και σε αυτό μάς βοηθά η πίστη.

Επομένως, η εντολή τού αγίου Παϊσίου είναι: «Να δοξάσετε το όνομα τού Θεού δια τής επιστήμης».