Σκέψεις πάνω στην Κριτική της Θεολογίας της Μεταρρυθμίσεως

Αν το μοναστικό Ιδεώδες είναι να ενωθεί ο άνθρωπος με τον Θεό διαμέσου της προσευχής, της ταπεινώσεως, της υπακοής, της συνεχούς αναγνωρίσεως των αμαρτιών του, εκούσιων και ακούσιων, της απαρνήσεως των αξιών αυτού του κόσμου, της πτώχειας, της αγνότητος, της αγάπης προς τον άνθρωπο και προς τον Θεό, τότε είναι ένα τέτοιο ιδεώδες χριστιανικό; Για μερικούς, και μόνο η διατύπωση ενός τέτοιου ερωτήματος ίσως να φαίνεται παράδοξη και παράξενη. Αλλά η ιστορία του Χριστιανισμού, και ιδιαίτερα η καινούρια θεολογική στάση που επικράτησε ως αποτέλεσμα της Μεταρρυθμίσεως, θέτει ένα τέτοιο ερώτημα και απαιτεί μια σοβαρή απάντηση. Αν το μοναστικό ιδεώδες είναι να αποκτήσει ο άνθρωπος μια δημιουργική πνευματική ελευθερία, αν το μοναστικό ιδεώδες έχει πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι η ελευθερία είναι εφικτή μόνο εν τω Θεώ Πατρί, τω Θεώ Υιώ, και τω Θεώ Αγίω Πνεύματι, και αν το μοναστικό ιδεώδες αποδέχεται ότι το να γίνει κανείς δούλος του Θεού είναι οντολογικά και υπαρξιακά ο τρόπος για να γίνει ελεύθερος, ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος γίνεται πλήρως ανθρώπινος ακριβώς επειδή η κτιστή ανθρώπινη ύπαρξη στηρίζεται στον Θεό, συνορεύει καθ' εαυτήν και από τις δυο πλευρές της με την ανυπαρξία, τότε ένα τέτοιο ιδεώδες είναι Χριστιανικό; Ένα τέτοιο ιδεώδες είναι Βιβλικό της Καινής Διαθήκης; Ή αυτό το μοναστικό ιδεώδες είναι, όπως Ισχυρίστηκαν οι αντίπαλοί του, μια διαστροφή του αυθεντικού (γνήσιου) Χριστιανισμού, μια υποδούλωση στη μηχανική καλογερίστικη δικαιοσύνη των έργων;

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

Όταν ο Κύριος μας επρόκειτο να αρχίσει το έργο του, πήγε στην έρημο. Ο Κύριος μας είχε τη δυνατότητα εναλλακτικών επιλογών άλλα επέλεξε την έρημο -η μάλλον, οδηγήθηκε από το Πνεύμα στην έρημο- «ανήχθη υπό του Πνεύματος εις την έρημον» (Ματθαίος 4:1). Αυτή του η ενέργεια δεν ήταν ασφαλώς χωρίς σημασία, δεν ήταν μια επιλογή μόνο τοπική, χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Εδώ ακριβώς -στην έρημο- ο Κύριος μας ενεπλάκη σε πνευματικό αγώνα, γιατί «νήστεψε σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες» - «νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα και νύκτας τεσσαράκοντα ύστερον επείνασεν» (Ματθαίος 4,2). Το κατά Μάρκον Ευαγγέλιον προσθέτει ότι ο Κύριος μας ήταν μαζί με τα θηρία -«και ην μετά των θηρίων» (Μαρκ. 1:13). Ο Θεάνθρωπος Κύριος μας ήταν αληθινός Θεός και αληθινός άνθρωπος. Το λυτρωτικό έργο του Κυρίου μας ήταν έργο αποκλειστικά δικό του, που ανήκε μόνο σ’ αυτόν, γι' αυτό ο Κύριος μας καλεί να τον ακολουθήσουμε- «και ακολουθείτω μοι» (Λουκ. 9:23). «Το να ακολουθήσουμε» τον Κύριο μας δεν είναι να κάνουμε επιλογή ορισμένων μόνο πλευρών από τη ζωή και τη διδασκαλία του. Δεν είναι να επιλέξουμε και να ακολουθήσουμε ορισμένες ευχάριστες απόψεις της ζωής και της διδασκαλίας του. Είναι μάλλον να τον ακολουθήσουμε σε όλα. Πρέπει να ακολουθήσουμε τον Κύριο μας με κάθε δυνατό τρόπο. Το «να πας στην έρημο» σημαίνει «να ακολουθήσεις» τον Κύριο μας. Είναι ενδιαφέρον το ότι ο Κύριος μας επιστρέφει στην έρημο μετά το θάνατο τού αγ. Ιωάννου τού Βαπτιστού. Υπάρχει ένας προφανής λόγος γι' αυτό. «Και ακούσας (για τον θάνατον τού Ιωάννου τού Βαπτιστού) ο Ιησούς ανεχώρησεν εκείθεν εν πλοίω εις έρημον τόπον κατ' ιδίαν» (Ματθαίος 14:13). Όταν ο άγ. Αυτώνιος πηγαίνει στην έρημο, «ακολουθεί» το παράδειγμα του Κυρίου μας - πράγματι, «ακολουθεί» τον Κύριο μας. Αυτό δεν μειώνει καθόλου το μοναδικό, σωτηριώδες έργο τού Κυρίου μας, αυτό δεν καθιστά καθόλου τον Θεάνθρωπο Κύριο μας ένα απλό παράδειγμα. Αλλά εκτός από το λυτρωτικό του έργο, που μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο από τον ίδιον, ο Κύριος μας έδίδαξε και έδωσε παραδείγματα. "Έτσι, «ακολουθώντας» τον Κύριο μας στην έρημο, ο αγ. Αντώνιος μπήκε σ' ένα χώρο που είχε ήδη προσδιοριστεί και σφραγιστεί από τον Κύριο μας ως ειδικός τόπος για πνευματικό πόλεμο. Υπάρχει και Ιδιαιτερότητα και «τύπος» στην «έρημο». Στις γεωγραφικές εκείνες περιοχές όπου δεν υπάρχουν έρημοι, υπάρχουν τόποι που μοιάζουν με κείνον τον τύπο τόπου που συμβολίζεται με την «έρημο» η προσεγγίζουν προς αυτόν. Αυτός είναι ο τύπος τόπου που δίνει στην ανθρώπινη καρδιά ανακούφιση, απομόνωση. Είναι ο τύπος τού τόπου που θέτει την ανθρώπινη καρδιά σε μια κατάσταση μόνωσης, μια κατάσταση η οποία τον βοήθα να σκεφθεί, να προσευχηθεί, να νηστέψει, να συλλογιστεί την εσωτερική του ύπαρξη και τη σχέση του με την υψίστη πραγματικότητα - τον Θεό. Και ακόμα περισσότερο, είναι ένας τόπος όπου η πνευματική πραγματικότητα μπορεί να ενταθεί, ένας τόπος όπου η πνευματική ζωή μπορεί να γίνει πιο έντονη, και ταυτόχρονα όπου οι αντιτιθέμενες προς την πνευματική ζωή δυνάμεις μπορούν να γίνουν πιο κυρίαρχες. Είναι το πεδίο μιας μάχης, αλλά μάχης πνευματικής. Και είναι ο Κύριος μας, όχι ο αγ. Αντώνιος, που πήγε πρώτος στην έρημο. Ο Κύριος μας λέγει: «ο δε εις τας ακάνθας σπαρείς (σπόρος), ούτος εστίν ο τον λόγον ακούων, και η μέριμνα του αιώνος και η απάτη του πλούτου συμπνίγει τον λόγον, και άκαρπος γίνεται» (Ματθαίος 13:22). Η έρημος, η ένας παρόμοιος τόπος, απομακρύνει ακριβώς τις φροντίδες και τις αγωνίες του κόσμου και την απάτη, την εξαπάτηση που προκαλούν τα υλικά πλούτη. Αποκόπτει ακριβώς κάποιον από «αυτήν την κοσμικότητα» και ακριβώς γι' αυτό περιέχει μέσα της έναν ισχυρό πνευματικό λόγο για να περιλαμβάνεται ανάμεσα στις πνευματικές οδούς της Εκκλησίας. Ασφαλώς, όχι ως η μόνη οδός, όχι ως η οδός για τον καθένα, αλλά ως μία πλήρως αυθεντική (έγκυρη) οδός της Χριστιανικής ζωής.

ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (5:16) είναι ο Κύριός μας που χρησιμοποιεί την έκφραση: καλά έργα. Ούτως λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσιν τον πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς. Αυτά τα καλά έργα ορίζονται στο προηγούμενο κείμενο των Μακαρισμών: Μακάριοι οι πραείς, ότι αυτοί κληρονομήσουσιν την γην. Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, ότι αυτοί χορτασθήσονται. Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται (Ματθαίος 5:5,6,8). Δεν είναι απαραίτητο στοιχείο του μοναστικού ιδεώδους το να γίνει κανείς πράος, το να πεινά και να διψά τη δικαιοσύνη, και το να γίνει καθαρός στην καρδιά; Αυτός, φυσικά, πρέπει να είναι ο σκοπός όλων των Χριστιανών, αλλά ο μοναχισμός, ο οποίος το καθιστά αυτό απαραίτητο μέρος της ασκητικής του ζωής, με κανένα τρόπο δεν πρέπει να εξαιρεθεί. Δεν είναι οι Μακαρισμοί κάτι περισσότερο από απλές ρητορικές εκφράσεις; Δεν είναι οι Μακαρισμοί ένα μέρος των εντολών του Κυρίου μας; Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (5:19) ο Κύριος μας εκφράζει μια πολύ σημαντική σκέψη μάλλον μια προειδοποίηση: ος εάν ουν λύση μίαν των εντολών τούτων των ελαχίστων και διδάξη ούτως τους ανθρώπους, ελάχιστος κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών. Και είναι σ' αυτό το σημείο του Ευαγγελίου που ο Κύριός μας συνεχίζει να βαθαίνει την έννοια του παλιού νόμου με μια νέα, πνευματική σημασία, με μια διεισδυτική εσωτερίκευση του νόμου. Δεν ακυρώνει ούτε καταργεί το νόμο αλλά μάλλον τον επεκτείνει στο πιο λογικό και οντολογικό όριό του, γιατί μεταθέτει την πνευματική σημασία του νόμου στο βάθος της εσωτερική; υπάρξεως του ανθρώπου.

«Ηκούσατε ότι ερρέθη τοις αρχαίοις … εγώ δε λέγω υμίν». Μετά από αυτό, με το βάθαιμα της πνευματικής διαστάσεως του νόμου, το παλιό παραμένει, είναι η βάση, αλλά η πνευματική του πραγματικότητα καταδεικνύεται στην πηγή της. Το «Ου φονεύσεις» συνδέεται αδιάσπαστα με την οργή. «Εγώ δε λέγω υμίν ότι πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού ένοχος έσται τη κρίσει» (Ματθαίος 5:21). Η εξωτερική πράξη δεν είναι πια το μόνο κεντρικό σημείο. Μάλλον η πηγή, η πρόθεση, το κίνητρο θεωρείται τώρα το έδαφος από το οποίο βλαστάνει η εξωτερική πράξη. Οι άνθρωποι πρέπει τώρα να παρακολουθούν, να ανατρέπουν, να συγκρατούν, και να απομακρύνουν την εσωτερική έξαψη η διάθεση της οργής και, κάνοντας το αυτό, να θεωρούν ότι αυτή η εσωτερική έξαψη η διάθεση της καρδιάς είναι όπως και η εξωτερική πράξη της θανατώσεως ή του φόνου. Ο Κύριός μας έφτασε στα μεγαλύτερα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς και εντόπισε την πηγή της εξωτερικής πράξεως. «Ού μοιχεύσεις. Εγώ δε λέγω υμίν ότι πας ο βλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι αυτήν ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού (Ματθαίος 5:27-28). Από πνευματική άποψη το πρόσωπο που δεν ασελγεί με άλλον αλλά ασελγεί μέσα του είναι υπεύθυνο για πραγματική μοιχεία. «Ηκούσατε ότι ερρέθη, αγαπήσεις τον πλησίον σου και μισήσεις τον εχθρόν σου. Εγώ δε λέγω υμίν, αγαπάτε τους εχθρούς υμών … και προσεύχεσθε υπέρ των … διωκόντων υμάς, όπως γένησθε υιοί του Πατρός υμών του εν ουρανοίς (Ματθαίος 5:4345).