Σεβασμιώτατοι Αρχιερείς, Τίμιο Πρεσβυτέριο, Χριστού Διακονία, Εντιμότατοι Άρχοντες, Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί,

Θέλω να δοξάσω μέσα από την καρδιά μου τον άγιο Τριαδικό Θεό, διότι με αξίωσε χθες στην ακολουθία τού Εσπερινού και σήμερα κατά την διάρκεια τής θείας Λειτουργίας, να παρευρεθώ σε αυτήν την ωραία λατρευτική εκδήλωση, την εμπνευσμένη, θα έλεγα, προς τιμήν τής Υπεραγίας Θεοτόκου, τής οποίας «την ένδοξον Κοίμησιν και την εις τους ουρανούς Μετάστασιν» τού τιμίου σώματός της εορτάζουμε σήμερα. Και ιδιαιτέρως εορτάζετε εσείς εδώ, που έχετε αυτήν την ευλογημένη και θαυματουργό εικόνα τής Παναγίας τής Φανερωμένης.

Θέλω να ευχαριστήσω, επίσης, θερμότατα τον σεπτό Ποιμενάρχη σας, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς κ. Ιουστίνο, διότι τόσα χρόνια με παρακαλούσε, και φέτος με πίεσε πάρα πολύ, για να έρθω και να συλλειτουργήσω μαζί με εκείνον και τους αγίους Αρχιερείς σε αυτόν τον υπέροχο Ιερό Ναό, διότι μού έδωσε μια καταπληκτική εμπειρία, την οποία στα τόσα χρόνια Αρχιερωσύνης που έχω δεν την έχω ζήσει.

Θαύμασα χθες κατά την διάρκεια τού Εσπερινού, και βεβαίως τής ιεράς λιτανείας τής εικόνος τής Παναγίας τής Φανερωμένης, την ευλάβειά σας, την πίστη σας στον Χριστό και την αγάπη σας στην Παναγία. Θαύμασα αυτήν που λέμε ψυχή τών Χριστιανών, και μάλιστα τών Ορθοδόξων Χριστιανών, για το πώς και με τόσους τρόπους εκφραστήκατε και τι ακριβώς ζητούσατε από την Υπεραγία Θεοτόκο. Αν είχε την δυνατότητα και αν μπορούσε κανείς, όπως έλεγε ο Γέροντάς μου άγιος Καλλίνικος, Μητροπολίτης Εδέσσης, να εισέλθη μέσα στην καρδιά σας να συλλάβη εκείνα που λέγατε μυστικά στην Παναγία, τότε θα μπορούσε να συγγράψη κάποιος ολόκληρους τόμους, για να δείξη και να φανερώση την αγάπη που έχουμε προς την Παναγία μας.

Σκεφτόμουν χθες και διερωτώμουν - αλλά και κάθε φορά σκέφτομαι και διερωτώμαι - τι είναι εκείνο που κάνει τον λαό να αγαπά την Παναγία. Τι είναι εκείνο που κάνει τον άνθρωπο, τον Χριστιανό, και μάλιστα τον Ορθόδοξο Χριστιανό, να αγαπά τόσο πολύ την Παναγία και να τής λέη όλα του τα εσωτερικά μυστικά του. Και ξέρουμε ότι οι μεγαλύτερες αγάπες είναι και μυστικές και εσωτερικές. Τι είναι, λοιπόν, εκείνο που κάνει τον άνθρωπο να αγαπά αυτό το υπέροχο πρόσωπο;

Σήμερα μπορεί κανείς να τονίση πάρα πολλά γύρω από το θέμα αυτό, αλλά για την οικονομία τού χρόνου θα παρουσιάσω τρία μόνο σημεία, ότι η Παναγία, και μάλιστα όπως ακριβώς την λέτε εδώ «η Παναγία η Φανερωμένη», μάς φανέρωσε τρία μεγάλα μυστήρια.

1. Το μυστήριο τού Θεού

Το πρώτο μυστήριο που φανέρωσε σε μάς η Παναγία είναι το μυστήριο τού Θεού. Ο Θεός τής Ορθοδόξου Εκκλησίας δεν είναι ο Θεός τών στοχαστών και τών φιλοσόφων, δεν είναι ο Θεός τής προσωκρατικής φιλοσοφίας ούτε ο Θεός τής μεταφυσικής, ότι δηλαδή βρίσκεται στο ουράνιο στερέωμα, ότι είναι ο κόσμος τών ιδεών ή το πρώτο ακίνητον κινούν που κινεί τα πάντα, ο Θεός τής μεταφυσικής, που δεν έχει καμμιά σχέση και κοινωνία με τον κόσμο και τον άνθρωπο.

Ο Θεός μας δεν είναι ο Θεός τού σχολαστικισμού και τού υπαρξισμού, όλων αυτών τών ρευμάτων, και θεολογικών και φιλοσοφικών, που παρουσιάζονται στην εποχή μας, αλλά είναι ο Θεός τών Πατέρων ημών, ο Θεός τού Αβραάμ, τού Ισαάκ και τού Ιακώβ στην Παλαιά Διαθήκη· είναι ο Κύριος τής δόξης, είναι ο Γιαχβέ, ο Οποίος εφανέρωσε την δόξα Του στους φίλους Του στην Παλαιά Διαθήκη. Και ξέρουμε ότι στην Παλαιά Διαθήκη όλες οι αποκαλύψεις τού Θεού είναι αποκαλύψεις τού Ασάρκου Λόγου, τού Μεγάλης Βουλής Αγγέλου, τού Κυρίου τής δόξης. Και στην συνέχεια αυτός ο Άσαρκος Λόγος, ο Κύριος τής δόξης, ο Μεγάλης Βουλής Άγγελος έγινε άνθρωπος, προσέλαβε την ανθρώπινη φύση από την Παναγία μας, «και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν, και εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός» (Ιωάν. α΄, 14).

Ακριβώς αυτή η ενότητα, το συνδετικό εσωτερικό σημείο μεταξύ τής Παλαιάς και τής Καινής Διαθήκης είναι η Παναγία μας. Διότι ο Άσαρκος Λόγος στην Υπεραγία Θεοτόκο, στην κοιλία της, που είναι το εργαστήριο τής ενώσεως θείας και ανθρωπίνης φύσεως, προσέλαβε την ανθρώπινη φύση από την Παναγία και την ένωσε, όπως λέει και η Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος, ενώθηκαν αυτές οι δύο φύσεις «ασυγχύτως, ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως», και έτσι έχουμε τον Θεάνθρωπο Χριστό.

Οπότε, η Παναγία μάς αποκάλυψε αυτόν τον Άσαρκο Λόγο στην Παλαιά Διαθήκη ως Σεσαρκωμένο και τον εκράτησε μέσα στην κοιλία της εννέα ολόκληρους μήνες. Και, όπως λένε οι Πατέρες τής Εκκλησίας, ως έμβρυο ο Κύριος τής δόξης που προσέλαβε την ανθρώπινη φύση μέσα στην κοιλία τής Παναγίας μας παρέμεινε εννέα μήνες και εκεί ετελείτο αδιαλείπτως η θεία Λειτουργία. Και επειδή ως μητέρα, όπως κάθε μητέρα έχει κοινωνία εσωτερική με το έμβρυο που έχει μέσα της, έτσι και η Παναγία που είχε τον Χριστό, τον Θεάνθρωπο Χριστό μέσα στην κοιλία της, είχε μια αδιάλειπτη θεία Κοινωνία για εννέα μήνες. Και στην συνέχεια τι μεγάλη ευλογία είχε η Παναγία να έχη τον Θεάνθρωπο Χριστό μέσα στο σπίτι της, στην αγκαλιά της, να τον θηλάζη, να τού δίνη το γάλα της, να δέχεται την Χάρη Του. Τι μεγάλο πρόσωπο είναι αυτό, η Παναγία μας, από αυτό το γεγονός!

Η Παναγία, λοιπόν, μάς φανέρωσε ότι αυτός ο Άσαρκος Λόγος τής Παλαιάς Διαθήκης έγινε Σεσαρκωμένος και μάς είπε ότι Αυτός δεν είναι ένας Θεός που είναι ασυγκίνητος για τα ανθρώπινα πράγματα, δεν είναι ο Θεός, επαναλαμβάνω, τής μεταφυσικής, που παραμένει στον ουρανό στην απόλυτη ευδαιμονία, κατά τον Πλάτωνα, και είναι ακίνητος και κινεί τα πάντα, κατά τον Αριστοτέλη, αλλά είναι Θεός αγάπης και μάλιστα μιας αγάπης η οποία είναι κενωτική. Δεν έχει μια αγάπη που συνδέεται με ένα συναίσθημα, με ωραία λόγια, αλλά είναι αγάπη και μάλιστα μια αγάπη που σημαίνει κένωση, θυσία, σταυρό, μια αγάπη που προσφέρεται και θυσιάζεται και δίνεται στον άνθρωπο, ώστε να θεωθή ο άνθρωπος.

Ισχύει εδώ αυτό που έλεγε ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης και στην συνέχεια το μετέφερε με τα δικά του λόγια ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «Ο Θεός έρως εστίν και εραστόν και ως έρως κινείται προς τον άνθρωπον και ως εραστόν ελκύει προς αυτόν τα τού έρωτος δεκτικά». Δηλαδή, ο δικός μας Θεός δεν είναι ο Θεός ευδαίμων, δεν είναι το εύδαιμον ον τού Πλάτωνος, αλλά είναι αυτός που είναι αγάπη, έρωτας. Δεν είναι το ακίνητον κινούν, τού Αριστοτέλη, αλλά είναι εκείνος που κινείται και έρχεται σε μάς.

Οπότε, με αυτό κλονίζεται και αφανίζεται τελείως η μεταφυσική. Γιατί, όταν λέμε μεταφυσική, εννοούμε τον Θεό, ο οποίος είναι πέρα από τον κόσμο και δεν έχει καμμία σχέση με την κτίση. Όμως εδώ έχουμε τον Χριστό που εισέρχεται μέσα στην ιστορία, προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση, την θεώνει «άμα τη προσλήψει» και έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο την δυνατότητα, εάν θέλη, να τον αγαπήση. Άρα, ο Θεός «έρως εστίν και εραστόν», δεν είναι Θεός εκδικητής, δεν είναι Θεός που τιμωρεί τον άνθρωπο, δεν είναι ένας σαδιστής πατέρας, κατά τον Σάρτρ, αλλά είναι ένας Θεός που αγαπά τον άνθρωπο, και όχι μόνο έγινε άνθρωπος, αλλά σταυρώθηκε και κατέβηκε μέχρι τον Άδη και στην συνέχεια κρατά αιωνίως, αϊδίως το σώμα που προσέλαβε από την Παναγία για να θεώση τον κάθε άνθρωπο και να δείξη την μεγάλη αγάπη Του. Αυτό το μυστήριο τού Θεού μάς φανέρωσε η Παναγία μας.

2. Το μυστήριο τού ανθρώπου

Το δεύτερο μεγάλο μυστήριο, που μάς φανέρωσε η Παναγία μας είναι το μυστήριο τού ανθρώπου. Τι είναι τελικά ο άνθρωπος; «Τι εστιν άνθρωπος, ότι μιμνήσκη αυτού; ή υιος ανθρώπου ότι επισκέπτη αυτόν;» (Ψαλμ. η΄, 5).

Στην παλαιά εποχή όλοι οι φιλόσοφοι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν το τι είναι ο άνθρωπος, και κάθε φιλόσοφος μέσα από την φαντασία του και τον στοχασμό του ομιλούσε διαφορετικά. Όπως μιλούσε για τον Θεό διαφορετικά, έτσι μιλούσε και για τον άνθρωπο διαφορετικά. Και σήμερα, όταν λέμε στους βιολόγους επιστήμονες να μάς πουν τι είναι ο άνθρωπος, λένε ότι είναι ένα σύνολο γονιδίων και ένα σύνολο κυττάρων και ένα σύνολο βιοχημικών εργασιών.

Αυτό είναι ο άνθρωπος; Αυτό μάς έδειξε η Παναγία ότι είναι ο άνθρωπος; Όχι Μάς φανέρωσε πρώτα-πρώτα στον εαυτό της, ότι ο άνθρωπος είναι εκείνος που υπερέβη κάθε κτίσμα, αφού η Παναγία ως άνθρωπος μέσα στο σώμα της έζησε τον Χριστό και έδωσε την σάρκα στον Χριστό. Άρα, ο άνθρωπος είναι κάτι μεγαλειώδες. Μάς έδειξε ακριβώς αυτό που λέγεται στην Παλαιά Διαθήκη, ότι ο άνθρωπος είναι δημιουργημενος από τον Θεό «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν». Το «κατ’ εικόνα», κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, είναι το «είναι» και το «αεί είναι» και το καθ’ ομοίωσιν είναι «η αγαθότης», «και η σοφία», η θέωση. Άρα, ο άνθρωπος οδηγείται από το «κατ’ εικόνα» στο «καθ’ ομοίωσιν», είναι θεούμενος. Αυτό είναι ο άνθρωπος. Και μάς το φανέρωσε σε όλη την εμφάνειά της η Παναγία μας.

Όταν βλέπουμε την εικόνα τής Παναγίας μας και γενικότερα το πρόσωπό της, και έτσι ακριβώς το παρουσιάζουν οι Πατέρες, βλέπουμε τον άνθρωπο στην τελειότητά του. Να, λοιπόν, τι είναι ο άνθρωπος και τι μπορεί να γίνη ο άνθρωπος εν Χριστώ δια πρεσβειών τής Παναγίας μας. Δεν είναι, επαναλαμβάνω, ο άνθρωπος ένα σύνολο σωματικών εργαστηριακών ενεργειών, αλλά ο άνθρωπος είναι θεούμενος.

Να θυμηθώ τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, που έλεγε ότι «ο άνθρωπος είναι ζώον», δηλαδή ένα ον που έχει ζωή, «ενταύθα οικονομούμενον και αλλαχού μεθιστάμενον και πέρας τού μυστηρίου, τη προς Θεόν νεύσει θεούμενον». Αυτό είναι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος εδώ απλώς ζη και οικονομείται, αλλά έχει μέσα του φορά, ορμή, κατά τον άγιο Ειρηναίο που γιορτάζει σήμερα, έχει ορμή μέσα του την οποία τού έβαλε ο Θεός για να μεθίσταται αλλαχού και να γίνη με την πνεύση και την Χάρη τού Θεού, με την θεία Χάρη, θεούμενος.

Αυτό είναι το δεύτερο μεγάλο μυστήριο. Δεν είμαστε άνθρωποι απλώς για να ζούμε εδώ στην γη και να κάνουμε μερικά εξωτερικά έργα, έστω, αν είναι και σημαντικό, πρέπει να μεταδώσουμε την ζωή στις επόμενες γενιές, αλλά ο άνθρωπος είναι δημιουργημένος για να γίνη κατά Χάριν Θεός. Αυτό που έγινε με την Παναγία, με μια άλλη μορφή, να γίνη και μέσα στον άνθρωπο, να γίνη θεούμενος, να γίνη και εκείνος κατά Χάριν μητέρα τού Χριστού.

3. Το μυστήριο τής Εκκλησίας

Δυστυχώς, σήμερα παρατηρούμε ότι ο άνθρωπος είναι «μονοδιάστατος», δηλαδή κινείται μόνο σε μία διάσταση, στην οριζόντια διάσταση, έχει παραθεωρήσει την κατακόρυφη διάσταση, καθώς επίσης είναι φίλαυτος και η φιλαυτία κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή είναι «η τού σώματος άλογος φιλία», είναι η άλογη φιλία τού σώματος, είναι η παράλογη αγάπη. Δεν είναι το να μην αγαπούμε το σώμα, γιατί δεν υπάρχει ψυχή χωρίς το σώμα, είναι ενωμένη η ψυχή με το σώμα, αλλά το να αγαπούμε παράλογα το σώμα σε βάρος τής ψυχής. Αυτή είναι η φιλαυτία. Άρα, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι μονοδιάστατος και φίλαυτος. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει τώρα να γίνη θεούμενος.

Χθες ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Φθιώτιδος Συμεών, στον ωραίο λόγο που μάς είπε για τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο, τον άγιό του, ανέφερε αυτό που λέγει ο Άγιος πως ό,τι έγινε στην Παναγία πρέπει, κατά έναν διαφορετικό τρόπο να γίνη σε μάς, να αισθανθούμε, όπως λέει ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, τα βρεφοπρεπή σκιρτήματα τού Χριστού. Όταν ρωτούσαν τον άγιο Συμεων τι σημαίνει να γίνη κανείς άγιος, τι σημαίνει να ενώνεται κανείς με τον Χριστό, έδινε το παράδειγμα τής εγκύου γυναικός. Η έγκυος γυναίκα καταλαβαίνει ότι έχει έμβρυο μέσα της από τα σκιρτήματά του. Και εκείνος που ενώνεται με τον Χριστό πρέπει να αισθάνεται μέσα του τα βρεφοπρεπή σκιρτήματα τού Χριστού.

Έλεγε ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ότι ο Χριστός άπαξ προσέλαβε την ανθρώπινη φύση από την Υπεραγία Θεοτόκο, αλλά «αεί θέλων γεννάται κατά πνεύμα τοις θέλουσιν», δηλαδή μία φορά γεννήθηκε από την Παναγία, γι’ αυτό είναι το μοναδικό πρόσωπο η Παναγία. Μού κάνει εντύπωση ότι, όταν διαβάζω τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, γράφει για τον Χριστό ότι είναι «το μόνον καινόν υπό τον ήλιον», αφού όλα μετά την δημιουργία επαναλαμβάνονται, οπότε μετά την δημιουργία τού κόσμου το μόνο καινούργιο είναι ο Χριστός, ο Θεάνθρωπος Χριστός. Αλλά την ίδια φράση χρησιμοποιεί και για την Παναγία, δηλαδή και η Παναγία είναι «το μόνον καινόν υπό τον ήλιον» από πλευράς ανθρώπων, είναι ο μοναδικός άνθρωπος που έχει αυτήν την σχέση, την μεγάλη επικοινωνία με τον Χριστό.

Όμως, αυτό είναι το μεγάλο μυστήριο τής Εκκλησίας, θα λέγαμε το τρίτο μεγάλο μυστήριο, ότι δηλαδή η Εκκλησία κάνει τον άνθρωπο να γίνη και εκείνος κατά Χάριν μητέρα τού Χριστού και να αισθανθή μέσα του τα βρεφοπρεπή σκιρτήματα τού Χριστού. Και το αγαπά αυτό η Παναγία, να γίνη και από όλους εμάς.

Οπότε, είναι ευλογημένο το να ασπαζόμαστε την εικόνα τής Παναγίας τής Φανερωμένης, είναι ευλογημένο να συμμετέχουμε στις ιερές ακολουθίες, αλλά το πιο ευλογημένο και αυτό που θέλει η Παναγία, είναι να είμαστε κατά Χάριν θεούμενοι, να αισθανθούμε κάποτε μέσα μας τα βρεφοπρεπή σκιρτήματα τού Χριστού. Αμήν.