Ακολουθούν κάποιες πληροφορίες για μια πρώτη γνωριμία με τη διοικητική μορφή τών βασικών ανά τον κόσμο Ορθοδόξων Εκκλησιών.

Οικουμενικό Πατριαρχείο:

Το πρώτο τη τάξει Πατριαρχείο στα πρεσβεία τιμής, είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο που εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη.

Οι διοικήσεις τού Πόντου, τής Θράκης και τής Μικράς Ασίας απετέλεσαν τους πρώτους χώρους τής εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας τού Οικουμενικού Θρόνου. Σ' αυτούς προσετέθησαν από τον 8ο αιώνα οι υπαγόμενες στο Ανατολικό Ιλλυρικό περιοχές από την Αδριατική μέχρι το Νέστο και από το Δούναβη και την Ροδόπη ως την Κρήτη.

Στη δικαιοδοσία τής Κωνσταντινουπόλεως υπήχθησαν και οι σλαβικοί λαοί που προσήλθαν στον Χριστιανισμό με τη δική της βοήθεια.

Η Εκκλησία τής Ρωσσίας μέχρι τον 15ο αιώνα, επί πέντε δηλαδή αιώνες, ήταν μία από τις Μητροπόλεις τού Οικουμενικού Θρόνου. Στον χώρο τής Βαλκανικής σχηματίσθηκαν οι αυτόνομες αρχιεπισκοπές Τυρνόβου, Αχρίδος και Πεκίου, κατά την διάρκεια όμως τής τουρκοκρατίας επανήλθαν υπό την άμεση δικαιοδοσία τής Κωνσταντινουπόλεως, στην οποία επίσης υπήγοντο και αι κατά τον 14ον αιώνα οργανωθείσες μητροπόλεις Ουγγροβλαχίας και Μολδοβλαχίας.

Η ευρύτατη αυτή δικαιοδοσία τής Κωνσταντινουπόλεως άρχισε σταδιακά να μειώνεται με την παραχώρηση αυτοκεφαλίας στις τοπικές Εκκλησίες. Στην Εκκλησία τής Ρωσσίας (1589), στην Εκκλησία τής Ελλάδος (1850), στην Εκκλησία τής Σερβίας (1879), στην Εκκλησία τής Ρουμανίας (1885), στην Εκκλησία τής Αλβανίας (1937) και στην Εκκλησία τής Βουλγαρίας (1945).

Σοβαρότερα συρρικνώθηκε η δικαιοδοσία τού Οικουμενικού Πατριαρχείου, λόγω τής φυγής τών ορθοδόξων πληθυσμών από τις πατρογονικές τους εστίες στον Πόντο, τη Θράκη και τη Μ. Ασία, λόγω κυρίως διωγμών τής Εκκλησίας. Έτσι, σήμερα απέμειναν στην Τουρκία η Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως, και οι τέσσερεις μητροπόλεις Χαλκηδόνος, Δέρκων, Πριγκηποννήσων και Ίμβρου και Τενέδου.

Από τους πληθυσμούς που εγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία, ιδρύθηκαν νέες Αρχιεπισκοπές και Μητροπόλεις.

Εκτός τών ορίων τού τουρκικού κράτους εξακολουθούν να παραμένουν επίσης υπό την άμεση δικαιοδοσία τού Οικουμενικού Πατριαρχείου οι μητροπόλεις τής Δωδεκανήσου, η ημιαυτόνομη Εκκλησία τής Κρήτης, η μοναστική πολιτεία τού Αγίου Όρους και άλλα Πατριαρχικά Ιδρύματα και Εστίες σε όλη τη Οικουμένη. Επίσης, στην δικαιοδοσία τού Οικουμενικού Πατριαρχείου ανήκουν και οι μητροπόλεις τών λεγομένων «Νέων Χωρών», τών οποίων η διοίκησις δόθηκε το 1928 επιτροπικώς στην Εκκλησίαν τής Ελλάδος.

Πατριαρχείο Αλεξανδρείας:

Το δεύτερο τη τάξει μετά το Οικουμενικό Πατριαρχείο στα πρεσβεία τιμής είναι το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Πρόκειται για μια από τις ιστορικότερες Εκκλησίες που διαδραμάτισε καίριο ρόλο στη διεξαγωγή των Οικουμενικών Συνόδων και των αποφάσεων που ελήφθησαν. Στις ημέρες μας δείχνει να αντλεί τη δύναμή της από την ιεραποστολή που διεξάγει στις αχανείς αφρικανικές εκτάσεις.

Προκαθήμενος είναι ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Λιβύης, Πενταπόλεως, Αιθιοπίας, πάσης γης Αιγύπτου και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β΄ είναι Κρητικός στην καταγωγή.

Πριν από περίπου τρία χρόνια ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κ. Θεόφιλος και τα μέλη της Συνόδου εξέλεξαν Αρχιεπίσκοπο Κατάρων. Το Κατάρ ήταν και παραμένει μια ιδιαίτερα προσφιλής περιοχή για τον ίδιο αφού υπηρέτησε εκεί ως Εξαρχος του Παναγίου Τάφου και απέκτησε ιδιαίτερα σημαντικές σχέσεις με πολιτικούς, διπλωμάτες και πολλοί λένε και με τον ίδιο τον εμίρη του Κατάρ. Ανήγειρε ναό για τους Ορθοδόξους μετανάστες που ζουν στη χώρα.

Πατριαρχείο Μόσχας:

Η πολυπληθέστερη, ισχυρότερη και πλουσιότερη Ορθόδοξη Εκκλησία ποιμαίνει τα εκατομμύρια των Ρώσων, Λευκορώσων, Ουκρανών, Μολδαβών, Αμπχαζίων, Κοζάκων και όλων των ορθοδόξων λαών υπηκόων της άλλοτε ΕΣΣΔ. Θεωρητικά αριθμεί πάνω από 130 εκατομμύρια πιστούς, όμως, παρά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ένα σημαντικό ποσοστό δηλώνει ότι είναι άθεο ή ότι δεν εκκλησιάζεται. Σε αντίθεση με τους Λευκορώσους που αποτελούν τους πολυπληθέστερους Ορθοδόξους και 80% δηλώνουν πιστοί.

Η Εκκλησία της Μόσχας ανακηρύχθηκε αυτοκέφαλη το 1488 από Τοπική Σύνοδο των Επισκόπων. Το 1589 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας Β' ανύψωσε την Εκκλησία της Ρωσίας σε Πατριαρχείο, το οποίο καταργήθηκε το 1701 από τον Μέγα Πέτρο και ανασυστάθηκε το 1917, με τον διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους.

Ο Πατριάρχης Μόσχας και πάσης Ρωσίας κ. Κύριλλος κατά την Wikipedia, ηγείται της «πρώτης μεγαλύτερης τοπικής Εκκλησίας μεταξύ των Ορθοδόξων και της δεύτερης του χριστιανικού κόσμου, μετά την Παπική Εκκλησία». Ποιμαίνει 28.000 ενορίες και 130 επαρχίες.

Πατριαρχείο Σερβίας:

Αν και Σλάβοι, πολλοί Σέρβοι αρχιερείς σπούδασαν στην Ελλάδα, όπου συχνά βρήκαν στήριγμα. Μαθητές οι περισσότεροι της μεγάλης Θεολογικής Σχολής του Ιουστίνου Πόποβιτς αποτελούν βασικό θεολογικό πυλώνα της Ορθοδοξίας.

Η Εκκλησία της Σερβίας έλαβε το αυτοκέφαλό της από το Φανάρι και το 1920 αναγνωρίσθηκε ως Πατριαρχείο. Σήμερα όμως θέτει το ζήτημα, διότι επί δεκαετίες αντιμετωπίζει το πρόβλημα της σχισματικής Εκκλησίας των Σκοπίων.

Προκαθήμενος είναι ο Αρχιεπίσκοπος Πεκίου, Μητροπολίτης Βελιγραδίου και Καρλοβακίου και Πατριάρχης των Σέρβων κ. Ειρηναίος.

Πατριαρχείο Ρουμανίας:

Με πληθυσμό περίπου 20 εκατομμύρια και το 90% να δηλώνουν Χριστιανοί Ορθόδοξοι αποτελεί τον «τρίτο πόλο» στα διορθόδοξα δρώμενα. Ανακηρύχθηκε Αυτοκέφαλη Εκκλησία το 1885, πενήντα χρόνια μετά την Εκκλησία της Ελλάδος, και το 1925 ανυψώθηκε σε Πατριαρχείο. Διώχθηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς, αλλά σήμερα διαθέτει 51 Μητροπολίτες, Αρχιεπισκόπους και Επισκόπους, 16.200 ενορίες, 14.700 ιερείς και διακόνους, 400 κληρικούς που διακονούν νοσοκομεία, 140 που υπηρετούν στον στρατό, στην αστυνομία και στις φυλακές, 15 πανεπιστημιακές και θεολογικές σχολές, 600 μοναστήρια, 8.000 μοναχούς και μοναχές και 100 ιδρύματα, ανάμεσά τους και διαγνωστικά κέντρα.

Περιλαμβάνει τρεις γεωγραφικές περιοχές: τη Βλαχία (Ολτενία), την Τρανσυλβανία και τη Μολδαβία.

Προκαθήμενος είναι ο Αρχιεπίσκοπος Βουκουρεστίου, Μητροπολίτης Μουντενίας και Δοβρογέας και Πατριάρχης Ρουμανίας κ. Δανιήλ.

Πατριαρχείο Βουλγαρίας:

Από τα 7.120.000 Βουλγάρων η πλειονότητα έχει βαπτισθεί, αλλά σύμφωνα με εκτιμήσεις το 60% δηλώνουν Ορθόδοξοι. Πρόκειται για μια Εκκλησία η οποία έχει τις ρίζες της στους μαθητές των Κυρίλλου και Μεθοδίου. Το 1870 ίδρυσε τη γνωστή Βουλγαρική Εξαρχία, προκάλεσε Σχίσμα με την εθνοφυλετική της δράση και κατεδίωξε έλληνες κληρικούς και δασκάλους στα βόρεια σύνορά μας. Μόλις το 1945 αναγνωρίστηκε η Αυτοκεφαλία της Εκκλησίας από το Φανάρι και το 1953 ανυψώθηκε σε Πατριαρχείο. Τάση για σχίσμα εκδηλώθηκε και στο εσωτερικό του Πατριαρχείου μετά την πτώση του κομμουνισμού, το οποίο υφέρπει και σήμερα, παρ' όλον ότι οι «πρωταγωνιστές» του Πατριάρχης κ. Μάξιμος και ο σχισματικός κ. Ποιμένας έχουν αποθάνει.

Προκαθήμενος είναι ο Μητροπολίτης Σόφιας και Πατριάρχης πάσης Βουλγαρίας κ. Νεόφυτος. Η Εκκλησία αυτή διαθέτει 4.720 ναούς, 250 μοναχούς 1.545 κληρικούς, εκκλησιαστικά σχολεία και εκκλησιαστικές ακαδημίες.

Πατριαρχείο Γεωργίας:

Με πληθυσμό 3,7 εκατομμυρίων και ποσοστό 84% που δηλώνουν Ορθόδοξοι, η Εκκλησία της Γεωργίας αποτελεί τον «βραχίονα» του Πατριαρχείου Μόσχας, παρά τις ιστορικές και πολιτικές εχθρότητες με τη Ρωσία. Δέχτηκε τον χριστιανισμό ήδη τον 4ο αι. και έως τον 5ο αι. υπαγόταν στο Πατριαρχείο Αντιοχείας, το οποίο του παραχώρησε την αυτοκεφαλία. Το 1811 ο τσάρος Αλέξανδρος Α' καταργεί το προνόμιο της Εκκλησίας της Γεωργίας, το οποίο αποκαταστάθηκε το 1917. Ο αοίδιμος Πατριάρχης Δημήτριος το 1990 εξέδωσε ειδικό Συνοδικό Τόμο ανακηρύσσοντας την Εκκλησία της Γεωργίας σε Πατριαρχείο.

Αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα απόσχισης της Αμπχαζίας από τη δικαιοδοσία της. Εξαιτίας του πολέμου με τη Ρωσία οι Μητροπολίτες της Γεωργίας δεν μπορούν να ποιμάνουν περιοχές της κανονικής δικαιοδοσίας τους, όπου οι ανάγκες των πιστών εξυπηρετούνται από Αρχιερείς του Πατριαρχείου Μόσχας. Όμως τα εκκλησιαστικά πληρώματα της εμπόλεμης περιοχής έχουν χωριστεί σε δύο ομάδες: η μία διεκδικεί την πλήρη ανεξαρτησία και η άλλη επιθυμεί να υπαχθεί στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Προκαθήμενος είναι ο Αρχιεπίσκοπος Μιτσχέτης και Καθολικός Πατριάρχης πάσης Ιβηρίας κ. Ηλίας. Σήμερα ηγείται μιας Εκκλησίας που διαθέτει 2.000 ενορίες και μοναστήρια, θεολογικές και εκκλησιαστικές σχολές, τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς.

Εκκλησία Κύπρου:

Προέρχεται από Οικουμενική Σύνοδο στην οποία οφείλει την αυτοκεφαλία της. Οικονομικά εύρωστη Εκκλησία με δεκάδες κοινωνικές παρεμβάσεις στηρίζει τις ιεραποστολικές εκκλησίες της Αφρικής. Κατά καιρούς έχουν εγερθεί ζητήματα, διότι, ενώ είναι Αποστολική, εν τούτοις στα δίπτυχα δεν προηγείται, αλλά ακολουθεί άλλες Εκκλησίες νεότερες ιστορικά

Προκαθήμενος είναι ο Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου κ. Χρυσόστομος.

Εκκλησία της Ελλάδος:

Παρά τα υπαρκτά επί δεκαετίες προβλήματα στις σχέσεις της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, (π.χ. για τις "Νέες Χώρες"), η Αθήνα παραμένει ο «σωματοφύλακας» του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι λεγόμενες Νέες Χώρες. Είναι οι γεωγραφικές περιοχές που απελευθερώθηκαν μετά το 1912 και προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος, αλλά όχι στην Εκκλησία της Ελλάδος. Πνευματικά υπάγονται στο Φανάρι το οποίο παραχώρησε τη διοίκησή τους επιτροπικώς στην Εκκλησία της Ελλάδος άχρι καιρού.

Προκαθήμενος είναι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος Β΄. Είναι Προκαθήμενος μιας Εκκλησίας που παραδοσιακά αποτελεί ένα από τα συμπαγέστερα Ορθόδοξα εκκλησιαστικά πληρώματα. Η Εκκλησία της Ελλάδος, παρά τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα, παραμένει κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ισχυρή.

Εκκλησία Αλβανίας:

Η Εκκλησία της Αλβανίας, αριθμεί το 22% του πληθυσμού της χώρας.

Ο Προκαθήμενος τής Εκκλησίας τής Αλβανίας Αρχιεπίσκοπος κ. Αναστάσιος ανασυγκρότησε από την πλήρη διάλυση την Εκκλησία της Αλβανίας και με το μεγαλόπνοο έργο του την ανέδειξε σε πνευματική δύναμη με οικουμενική ακτινοβολία. Φωτισμένος πνευματικός ηγέτης με διεθνές κύρος και αδιαμφισβήτητη αναγνώριση έθεσε τα θεμέλια για μια Εκκλησία που είναι ανοικτή στον κόσμο. Στις παρούσες κρίσιμες περιστάσεις παραμένει σταθερός στον θεσμό της συνοδικότητας στο πλευρό του Οικουμενικού Πατριαρχείου και στην αποστολή της Εκκλησίας να αγκαλιάσει τον κόσμο.

Πολωνία και Τσεχία

Οι Αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Πολωνίας και της Τσεχίας, αν και είναι ολιγάριθμες, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, εφόσον αποτελούν ισότιμα μέλη στο συνοδικό σύστημα.