Tην ημέρα της Πεντηκοστής, οι Μαθητές έφθασαν στην «πάσαν αλήθειαν». Ο Χριστός προ του Πάθους Του είπε στους Μαθητές Του: «έτι πολλά έχω λέγειν υμίν, αλλ' ου δύνασθε βαστάζειν άρτι. Όταν δε έλθει Εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν» (Ιωάννης ις', 12-13).

Με τον λόγο αυτό του Χριστού συνδέεται στενά η έλευση του Αγίου Πνεύματος κατά την ημέρα της Πεντηκοστής με την αποκάλυψη της όλης αλήθειας, την οποία οι Μαθητές δεν μπορούσαν να βαστάσουν, δεν μπορούσαν να την δεχθούν προηγουμένως, χωρίς το Άγιον Πνεύμα.

Αυτή η «πάσα αλήθεια» που αποκαλύφθηκε την ημέρα της Πεντηκοστής στους Αποστόλους είναι η αλήθεια της Εκκλησίας ως Σώματος του Χριστού, ότι οι Μαθητές θα γίνουν μέλη αυτού του αναστημένου Σώματος και ότι στην Εκκλησία θα γνωρίσουν τα μυστήρια της Βασιλείας του Θεού εν τη σαρκί του Χριστού. Την ημέρα της Πεντηκοστής γνώρισαν ολόκληρη την αλήθεια. Επομένως, εκτός της Εκκλησίας δεν υπάρχει η πλήρης αλήθεια, και η Εκκλησία έχει την αλήθεια, γιατί είναι Σώμα Χριστού και κοινωνία Θεώσεως.

«Εκτός από την διδασκαλία και τα θαύματα του Χριστού έχουμε και ένα άλλο είδος αποκαλύψεως, το οποίο είναι η ουσία της διδασκαλίας της Αγίας Γραφής περί αποκαλύψεως.

Εφ' όσον ο Χριστός διδάσκει τους Αποστόλους και τους προετοιμάζει, φθάνει σε ένα σημείο, που τους λέει ότι έχω και άλλα να σας αποκαλύψω, αλλά τώρα δεν ημπορείτε να βαστάσετε αυτά τα πράγματα, "όταν δε έλθει εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν" (Ιωάννης ις', 13).

Στην πατερική παράδοση αυτό το "οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν" εξεπληρώθη την ημέρα της Πεντηκοστής, οπότε την ημέρα αυτή αποκαλύπτεται η "πάσα αλήθεια". Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος ο Χριστός, δεν απεκάλυψε (πριν την Ανάστασή Του) την "πάσαν αλήθειαν" στους Αποστόλους. Γιατί; Διότι δεν μπορούσαν να βαστάξουν την "πάσαν αλήθειαν". Δεν ήσαν καταλλήλως προετοιμασμένοι ακόμη».

Η αλήθεια αυτή, την οποία αποκάλυψε το Άγιον Πνεύμα στους Μαθητές την ημέρα της Πεντηκοστής, είναι ότι η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού και οι Μαθητές θα γίνουν μέλη του Σώματος του Χριστού. Πέρα από αυτήν την αλήθεια δεν υπάρχει άλλη αλήθεια.

«Και αυτό είναι το κλειδί της πατερικής ερμηνείας, ότι θα στείλει άλλον Παράκλητο κλπ., που θα "οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν". Ποια είναι αυτή η "πάσα αλήθεια"; Στην Παλαιά Διαθήκη έχουμε άσαρκο Χριστό, που αποκαλύφθηκε. Έχουμε μετά ένσαρκο Χριστό, που αποκαλύπτεται και με λόγια ανθρώπινα αποκαλύπτει τον εαυτό Του, αλλά αποκαλύπτεται και με την δόξα Του σε ορισμένους Αποστόλους, σε ορισμένους Μαθητές και μετά φθάνουμε στην Ανάσταση. Και μετά την Ανάσταση πλέον αποκαλύπτεται εν δόξη στους Μαθητές Του και στις γυναίκες κοκ. Έχουμε όλες αυτές τις φανερώσεις του Χριστού μετά την Ανάσταση. Μετά έχουμε την Ανάληψη και μετά έχουμε την Πεντηκοστή.

Τώρα, στην Πεντηκοστή πλέον, έχουμε διαφοροποίηση της Εκκλησίας. Στην Παλαιά Διαθήκη η Εκκλησία είναι ο λαός του Θεού, που αποτελείται από ανθρώπους που περνάνε από την κάθαρση και φθάνουν στον φωτισμό και μερικοί εξ αυτών φθάνουν μέχρι την θέωση και γίνονται ηγέτες του Ισραήλ, Προφήτες και Πατριάρχες κλπ. Το ίδιο έχουμε και στην Καινή Διαθήκη, μέχρι την Ανάληψη. Μετά συμβαίνει κάτι, που δίνει στην Εκκλησία της Παλαιάς Διαθήκης και, μέχρι τότε, της Καινής Διαθήκης μια καινούρια διάσταση πλέον.

Προηγουμένως, ο Θεός μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς, οπότε εμφανίζεται σε κάθε θεούμενο ολόκληρος ο Θεός εν τη δόξη Του και δεν κοινωνεί ο Προφήτης με ένα κομμάτι του Θεού, διότι ο Θεός δεν κομματιάζεται, αλλά μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς. Και έχουμε το παράξενο αυτό μυστήριο περί της παρουσίας του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη. Σε κάθε ενέργεια που ο Θεός πολλαπλασιάζει τον εαυτό Του, απολλαπλασιάστως ευρίσκεται σε κάθε ενέργεια ολόκληρος ο Θεός. Παρών κατ' ενέργεια, απών κατ’ ουσία, Παρών κατά βούληση, απών κατ' ουσία. Και παρών και απών. Και μεριστός και αμέριστος. Ολόκληρος σε κάθε περίπτωση, ο ίδιος παντού.

Με την Πεντηκοστή γίνεται η μοιρασιά των ενεργειών του Αγίου Πνεύματος, ώστε ολόκληρος η ενέργεια του Αγίου Πνεύματος βρίσκεται σε κάθε Απόστολο. Μια γλώσσα σε κάθε Απόστολο.

Αλλά με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος, όμως, έχουμε και την κάθοδο του Χριστού. Δηλαδή είναι σαν μια δεύτερη ενσάρκωση. Η Εκκλησία μεταβάλλεται σε Σώμα Χριστού.

Επομένως, εκείνος ο οποίος σήμερα φθάνει από την κάθαρση στον φωτισμό, δεν είναι μόνο ναός του Αγίου Πνεύματος, όπως ήσαν οι Προφήτες στην Παλαιά Διαθήκη, δεν είναι μόνο Εκκλησία, ως ναός του Θεού, αλλά είναι Εκκλησία και ως κατοικητήριο της ανθρώπινης φύσεως του Χριστού. Οπότε, κάθε πιστός που ευρίσκεται σε κατάσταση φωτισμού, έχει ολόκληρο τον Χριστό μέσα του.

Γι' αυτό και έχουμε και μια αντανάκλαση αυτής της πραγματικότητος στο Μυστήριο της θείας ευχαριστίας, που μεταβάλλεται ο άρτος και ο οίνος σε Σώμα και Αίμα του Χριστού, αλλά είναι ολόκληρος ο Χριστός παρών σε κάθε μόριο του άρτου και οίνου. Αλλά ο κοινωνών, όμως, δεν παίρνει ένα κομμάτι του Χριστού, όταν κοινωνεί. Παίρνει ολόκληρο τον Χριστό μέσα του. Γι' αυτό λέμε: "Μελίζεται και διαμερίζεται ο αμνός του Θεού, ο μελιζόμενος και μη διαιρούμενος, ο πάντοτε εσθιόμενος και μηδέποτε δαπανώμενος" κ.ο.κ.

Αυτή η ευχή την οποία διαβάζει ο ιερεύς στο Μυστήριο της θείας ευχαριστίας, αυτό είναι το κλειδί του μυστηρίου της Πεντηκοστής. Αυτή είναι η "πάσα αλήθεια", η οποία απεκαλύφθη πλέον. Μετά από αυτή την αποκάλυψη της αληθείας, δεν αποκαλύπτεται τίποτε άλλο πλέον. Δηλαδή, απεκαλύφθη την ημέρα της Πεντηκοστής το μυστήριο της Εκκλησίας, με την νέα της διάσταση. Αυτό απεκαλύφθη και τίποτε άλλο.

Οπότε, το "οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν" εξεπληρώθη την ημέρα της Πεντηκοστής. Γι' αυτόν τον λόγο, στην ερμηνευτική των Πατέρων, τα κεφάλαια 15, 16, και 17 τού Ιωάννου, όλα αυτά τα κεφάλαια εξεπληρώθηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. Αυτή είναι η πατερική ερμηνεία περί της Πεντηκοστής». 

«Η "πάσα αλήθεια" την ημέρα της Πεντηκοστής, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, αναφέρεται βέβαια και στην αποκάλυψη ότι το Άγιον Πνεύμα είναι υπόσταση, έχει ιδία υπόσταση, όπως έχει και ο Πατήρ και ο Λόγος. Αλλά επίσης, το γεγονός ότι το Σώμα του Χριστού, που ήταν έξωθεν και αποκαλυπτόταν στους ανθρώπους έξωθεν, από την ημέρα της Πεντηκοστής, το Σώμα του Χριστού είναι έσωθεν. Το ίδιο το Σώμα του Χριστού είναι έσωθεν στον άνθρωπο.

Στην Μεταμόρφωση, το Σώμα ευρίσκεται έξωθεν, οπότε η αποκάλυψη είναι και έσωθεν, αλλά το Σώμα είναι έξωθεν, αλλά τώρα και το Σώμα είναι έσωθεν. Και ο λόγος που η ημέρα της Πεντηκοστής θεωρείται η γενέθλιος ημέρα της Εκκλησίας είναι διότι από τότε η Εκκλησία γίνεται "Σώμα του Χριστού", δηλαδή, ο Χριστός και ως άνθρωπος κατοικεί μέσα στους πιστούς, δηλαδή έχουμε την ίδρυση της Εκκλησίας, από αυτής της απόψεως.

Οπότε, μπορούμε να συνοψίσουμε ότι έχουμε πλήρη αποκάλυψη στην Παλαιά Διαθήκη. Έχουμε στην Παλαιά Διαθήκη αποκάλυψη της αλήθειας, εξ επόψεως του δόγματος της Αγίας Τριάδος. Μετά έχουμε την αποκάλυψη εν Χριστώ της ενσαρκώσεως. Μετά έχουμε την αποκάλυψη της θεότητος του Χριστού, όταν ο Χριστός αποκαλύπτει τον εαυτό Του, όχι μόνον με λέξεις και λόγια και θαύματα, αλλά και αποκαλύπτοντας και την θεότητά Του δια της εμπειρίας της Θεώσεως. Και μετά, η τελική μορφή της αποκαλύψεως, είναι πλέον την ημέρα της Πεντηκοστής, που όχι μόνο το Φως λάμπει έσωθεν στον άνθρωπο, αλλά και η ανθρώπινη φύση του Χριστού λάμπει έσωθεν στους ανθρώπους, που φθάνουν στην εμπειρία της Θεώσεως.

Έκτοτε, από της Πεντηκοστής, ο άνθρωπος ο οποίος φθάνει στην τελειότητα, περνάει τα στάδια της καθάρσεως, του φωτισμού και όταν φθάνει στην θέωση, φθάνει στην ίδια την εμπειρία, κατά διάφορες βαθμίδες βέβαια, που έφθασαν οι Απόστολοι την ημέρα της Πεντηκοστής».

«Έχουμε το επιστέγασμα της διδασκαλίας από το ευαγγέλιο του Ιωάννου, με την εορτή της Πεντηκοστής, που είναι η εκπλήρωση του ευαγγελίου του Ιωάννου κατεξοχήν. Και μετά, έχουμε το επιστέγασμα της Πεντηκοστής, με την Κυριακή των Αγίων Πάντων, που είναι καρπός της Πεντηκοστής. Ο καρπός της Πεντηκοστής είναι η αγιοποίηση των μελών της Εκκλησίας. Τώρα, μιλάμε για την αγιοποίηση, σαν να ήταν για μερικούς έξαλλους μοναχούς κλπ. Τότε, βέβαια, ήταν ο σκοπός όλων των Χριστιανών. Να φθάσουν από την κάθαρση στον φωτισμό κ.ο.κ.

Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια πλέον, βλέπουμε ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας λένε ότι το Πνεύμα το Άγιον "οδηγήσει… εις πάσαν την αλήθειαν" και αυτό εκπληρώθηκε την ημέρα της Πεντηκοστής. Εκπληρώθηκαν όσα εδίδαξε προ του πάθους στα 14, 15, 16 κεφάλαια του Ιωάννου».

Όποιος γνωρίσει τον Χριστό εκ πείρας «πρόσωπον προς πρόσωπον» και έχει μέσα του αδιάλειπτη προσευχή, αυτός διαβάζοντας την Παλαιά Διαθήκη, βλέπει παντού τον Χριστό και τους Προφήτες να έχουν εμπειρία της νοεράς προσευχής και της θεωρίας του Μεγάλης Βουλής Αγγέλου της δόξης. Και αυτός είναι ικανός να ερμηνεύση την Παλαιά Διαθήκη.

«Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι από την Πεντηκοστή, που η ανθρώπινη φύση του Χριστού μετέχει στην ενέργεια του Θεού, που μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς, ολόκληρος ο Χριστός κατοικεί στον κάθε πιστό, σ’ εκείνον όμως στον οποίο έχει "μορφωθεί" ο Χριστός. Ο Απόστολος Παύλος αυτόν τον όρο χρησιμοποιεί. "Μορφώνεται" ο Χριστός στον καθένα. Αυτό γίνεται δια της ευχής.

Και, επομένως, εκείνος έχει τον Χριστό μέσα του και είναι ναός του Αγίου Πνεύματος και είναι Σώμα Χριστού και μετέχει στο χάρισμα της Πεντηκοστής. Και γι' αυτόν τον λόγο, επειδή γνωρίζει προσωπικά τον Χριστό μέσα του και είναι ναός του Θεού, αυτός ο άνθρωπος διαβάζει την Παλαιά Διαθήκη και καταλαβαίνει. Διότι βλέπει ό,τι και οι Προφήτες. Ο καθένας είχε αυτή την προσωπική επαφή με τον Χριστό, αλλά πάλι δια της προσευχής, οπότε αυτό είναι το προφητικό χάρισμα».

Όμως, στην δυτική θεολογία ερμηνεύθηκε διαφορετικά αυτός ο λόγος του Χριστού, ότι η έλευση του Αγίου Πνεύματος θα τους αποκαλύψει την «πάσαν αλήθειαν».

«Στην Αυγουστίνεια παράδοση ο Αυγουστίνος το ερμήνευσε αυτό το χωρίο του Ιωάννου, αυτά που λέγει ο Χριστός στους Αποστόλους, ότι όχι μόνο το άτομο οδηγείται "εις πάσαν την  αλήθειαν", αλλά και η Εκκλησία σιγά-σιγά οδηγείται εις πάσαν την αλήθειαν.

Για τους Πατέρες, οι Απόστολοι οδηγήθηκαν "εις πάσαν την αλήθειαν" την ημέρα της Πεντηκοστής, όταν ολοκληρώνεται πλέον η αποκάλυψη και δεν υπάρχει τίποτε πάρα πέρα από την Πεντηκοστή. Καθένας που φθάνει στην θέωση οδηγείται εις πάσαν την αλήθειαν, διότι μετέχει στην εμπειρία της Θεώσεως της Πεντηκοστής. Αυτό σημαίνει ότι το έργο των θεολόγων της Εκκλησίας δεν είναι να βελτιώνουν ή να εμβαθύνουν στην διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως νομίζουν οι Παπικοί και ορισμένοι Προτεστάντες, αλλά είναι κάτι πολύ διαφορετικό».

«Όλο αυτό το πρόβλημα της βαθμηδόν βαθυτέρας κατανοήσεως της πίστεως από την ίδια την Εκκλησία, είναι η γραμμή της Παπικής Εκκλησίας. Στην Παπική Εκκλησία, με την πάροδο του χρόνου, η ίδια η Εκκλησία καταλαβαίνει καλύτερα την πίστη, δηλαδή. Ενώ σε μάς η πιο βαθειά κατανόηση της πίστεως που υπερβαίνει την κατανόηση είναι η Πεντηκοστή».

«Έχουμε την Πεντηκοστή, στην οποία απεκαλύφθη "η πάσα αλήθεια", οπότε δεν υπάρχει "προφητεία" περί των μελλόντων πραγμάτων, αλλά εδώ "προφητεία" είναι πλέον η ερμηνεία της προφητείας των Προφητών'. Και τι πρέπει όμως να έχει κανείς για να ερμηνεύση σωστά τους Προφήτες; την νοερά προσευχή».

Επομένως, «δεν υπάρχει καμιά κατανόηση πέραν της Πεντηκοστής. Κάθε θέωση είναι επανάληψη της Πεντηκοστής μέσα στην Εκκλησία. Και αυτή η εμπειρία της Πεντηκοστής υπερβαίνει την κατανόηση, υπερβαίνει ρητά και νοήματα, διότι καταργούνται στην εμπειρία αυτή και τα ρητά και τα νοήματα, όχι υπό την έννοια ότι εξαλείφονται, διότι τα ρητά και τα νοήματα παραμένουν ως έκφραση. Ο ίδιος ο Θεούμενος έχει μια γνώση που υπερβαίνει την γνώση, αλλά χρησιμοποιεί όμως και τα ρητά και τα νοήματα για να μιλάει στους άλλους». 

«Παραπάνω από αυτήν την εμπειρία της Πεντηκοστής δεν υπάρχει καμιά βαθύτερη κατανόηση. Διότι, ουσιαστικά, η εμπειρία της Πεντηκοστής, υπερβαίνει την κατανόηση και την έκφραση. Και επαναλαμβάνω αυτά που λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος "Θεόν φράσαι αδύνατον, νοήσαι αδυνατώτερον".

Αλλά αυτοί που έχουν την εμπειρία της Πεντηκοστής και της Θεώσεως, δεν εκφράζουν τον Θεό ούτε κατανοούν τον Θεό, διότι η εμπειρία υπερβαίνει την νόηση και την έκφραση. Αλλά, παρά ταύτα, εκφράζεται η Πεντηκοστή, με την έννοια ότι δεν μεταδίδουμε στους άλλους την αποκάλυψη, διότι αποκάλυψη είναι η εμπειρία αυτή, αλλά μεταδίδουμε τα περί της αποκαλύψεως».