Είναι γνωστή η βεβήλωση τού αγίου Βασιλείου στην Ελλάδα, από τον Δυτικόφερτο χοντρούλη "Σάντα Κλάους" (άγιο Νικόλαο για τους Δυτικούς), που εδώ κάποιοι αντορθόδοξοι Έλληνες πιθηκίζοντας τη Δύση, τον ταύτισαν με τον άγιο Βασίλειο. Ευτυχώς όμως, τουλάχιστον στη χώρα μας, ακόμα δεν έχει επικρατήσει μία ακόμα βεβήλωση τών εορταστικών Χριστουγεννιάτικων ημερών, με τον κερασφόρο "Κράμπους". Το ακόλουθο άρθρο λοιπόν που μεταφράσαμε από την Αγγλική, δίνει μία ιδέα τού μεγέθους τής βεβήλωσης τού αγίου Νικολάου στη Δύση, με Παγανιστικά συγκριτιστικά πρότυπα.

Αυστριακή ευχετήρια κάρτα με τον Άγιο Νικόλαο και το Κράμπους

Τις παλιές εποχές, έλεγαν πως εμφανιζόταν ένα σκοτεινό, τριχωτό, κερασφόρο θηρίο στην πόρτα του σπιτιού, για να δείρει τα παιδιά και να τα αρπάξει με τα κοφτερά του νύχια.  Το Κράμπους γινόταν αντιληπτό μέσα την νύχτα από την ηχώ των τραγοπόδαρων οπλών του και το κροτάλισμα των αλυσίδων που κρατούσε.  Όμως, το πιο παράξενο στοιχείο του θρύλου αυτού, ήταν πως συνεργαζόταν με τον … Αη-Βασίλη.

Ο Τρόμος των Χριστουγέννων

Και όμως, αυτό το αποκρουστικό θηρίο δεν το θεωρούσαν δαίμονα.  Ήταν το μυθικό Κράμπους, που συντρόφευε τον Άγιο Νικόλαο (γνωστός και ως «Santa Claus», «père Noël»,  «Father Christmas», «Kris Kringle» κ.α.).  Και, ενώ ο Άγιος Νικόλαος σήμερα έχει την φήμη πως αγαπά όλα τα παιδιά και τα επισκέπτεται τα Χριστούγεννα, κρίνοντας τον χαρακτήρα τους και δίνοντας δώρα στα «καλά παιδιά» και βώλους από κάρβουνο στα «άτακτα παιδιά», το Κράμπους παίζει τον ρόλο του επικίνδυνου ακόλουθου.

Πίστευαν, πως αυτό το τραγόμορφο τέρας με τα μακρυά κέρατα, το άγριο τρίχωμα, το μακρόστενο και θυμωμένο πρόσωπο με την κρεμαστή, διχαλωτή γλώσσα του, επισκεπτόταν τα σπίτια των άτακτων παιδιών για να τα τιμωρήσει.  Πίστευαν πως τα έδερνε και πως τα απήγαγε, παρασύροντάς τα στο λημέρι του στον υπόκοσμο για να μείνουν εκεί επί ένα χρόνο.  Σύμφωνα με θρύλους αιώνων, αν ένα παιδί ήταν άτακτο, ο Άγιος Νικόλαος ως παντογνώστης θα το γνώριζε και θα έστελνε τον συνεργάτη του, το Κράμπους.  Υποτίθεται πως αυτός ο σκοτεινός συνέταιρος με την φιδίσια ουρά εμφανιζόταν στο σπίτι την περίοδο των Χριστουγέννων, για να τιμωρήσει το πονηρό παιδί.  Θα το έδερνε με μια δεσμίδα κλαριών σημύδας, θα το μαστίγωνε με τρίχες αλόγου, και θα το έχωνε μέσα σε ένα τσουβάλι ή καλάθι από λυγαριά, για να το κατεβάσει κάτω στην Κόλαση για ένα χρόνο.

Ευχετήρια κάρτα από την δεκαετία του 1900, που λέει «Ευχές από το Κράμπους!»

Αν δεν έφθανε για ένα άτακτο παιδί να γίνει καλό για χάρη του Αη-Βασίλη, η φήμη του Κράμπους και η φρικιαστική του μορφή τρόμαζαν αυτά τα παιδιά ώστε να συμμορφωθούν. Οπότε, ήταν ένα βολικό παραμύθι, που με τρόμο θα τα οδηγούσε να γίνουν καλοσυνάτα.

Οι Πηγές του Μύθου

Οι ιστορικοί παραμένουν αβέβαιοι για την ακριβή προέλευση της φιγούρας του Κράμπους μέσα στην λαϊκή παράδοση, όμως πιστεύουν πως, όπως ο Σάντα Κλάους, έτσι και το Κράμπους προηγείται χρονολογικά του Χριστιανισμού, όντας παραφυάδα Νορβηγικών και Αλπικών παραδόσεων και του Γερμανικού παγανισμού. Όπως σε πολλά μυθικά πρόσωπα – συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Αγίου Νικολάου, (όπως τον έχουν καταντήσει) – η εικόνα του Κράμπους εξελίχθηκε διαχρονικά και κατά περιοχές. Όμως, το Κράμπους βασικά αντιπροσώπευε την ισορροπία μεταξύ φωτός και σκότους, παρέχοντας έτσι μια αρμονία μεταξύ καλού και κακού.

Εικόνα παραμυθιού, με τον Αη-Βασίλη να καβαλάει πάνω σε τράγο.

Την Νύχτα του Κράμπους (ή «Krampusnacht»),δηλαδή  την παραμονή, 5 Δεκεμβρίου, τα Γερμανόπουλα πρόσεχαν να μην τραβήξουν την προσοχή του επιβλητικού θηρίου, με την ελπίδα πως ο Άγιος Νικόλαος θα τους έφερνε δώρα την ημέρα του Αγίου Νικολάου, 6 Δεκεμβρίου.

Σύμφωνα με το National Geographic, το Κράμπους πιστεύεται πως είναι γιός της Χελ στην Νορβηγική Μυθολογία (Χελ – η κόρη του Λόκι και επιστάτισσα της χώρας των νεκρών).  Το όνομά του προέρχεται από την Γερμανική λέξη «krampen»  που σημαίνει γαμψό νύχι. Έχει χαρακτηριστικά άλλων προσώπων από την Ελληνική Μυθολογία, όπως τους Σάτυρους και τους Φαύνους, επίσης έχει απεικονισθεί με λάγνο τρόπο, δείχνοντας επιθυμία για τροφαντές γυναίκες.

Φοβούμενος και αγαπώμενος

Ο μύθος του Κράμπους μπορεί να εντοπισθεί στις Αλπικές περιοχές, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Σλοβενία και Τσεχία, η δε ιστορία του έχει ήδη αποκτήσει μακριά ποδάρια, καθώς έχει εξαπλωθεί και στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο.

Οι οικογένειες κατά παράδοση αντάλλαζαν πολύχρωμες ευχετήριες κάρτες, τις λεγόμενες «Krampuskarten» από την δεκαετία του 1800, με την άλλοτε χαζή και άλλοτε απαίσια μορφή του Κράμπους.  Στις αρχές του 20^ου αιώνα το Κράμπους είχε απαγορευθεί από την φασιστική Αυστριακή κυβέρνηση, όμως η παράδοση αναζωπυρώθηκε μετά την πτώση της κυβέρνησης μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνεχίζουν να γίνονται παραδοσιακές ετήσιες παρελάσεις και σήμερα, όπου νεαροί ντύνονται ως Κράμπους, και τρέχουν στους δρόμους γρυλλίζοντας και κροταλίζοντας αλυσίδες στους περαστικούς.

Παρέλαση Κράμπους στο Pörtschach am Wörthersee, Αυστρία, 2013.

Πολλές πόλεις και κωμοπόλεις για να διατηρήσουν τα παλαιά έθιμα, στήνουν ένα δημοφιλές «Krampuslauf», μια ευμεγέθη συγκέντρωση γλεντζέδων (ως επί το πλείστον ενισχυμένων με αλκοολούχα «schnapps») ντυμένων με κοστούμια Κράμπους για να κυνηγούν τον κόσμο στους δρόμους.  Πάνω από 1200 Αυστριακοί συγκεντρώνονται στο Schladming, Styria κάθε χρόνο για να ντυθούν ως Κράμπους και να χτυπούν περαστικούς με ξύλα, κραδαίνοντας με δύναμη κουδούνες αγελάδων.  Κλαριά σημύδας βαμμένα χρυσά τοποθετούνται ως στολίδια για να υπενθυμίσουν την άφιξή του Κράμπους.  Τις μέρες αυτές, την Νύχτα του Κράμπους (Krampusnacht), ένα Κράμπους συνήθως συνοδεύει τον Αγ. Νικόλαο σε σπίτια και σε επιχειρήσεις, όπου ο Αγ. Νικόλαος θα μοιράσει δώρα και ο Κράμπους θα μοιράσει κάρβουνα και μάτσα από βέργες σημύδας.

Εορτάζοντες ντυμένοι ως Κράμπους στην Αυστρία και Ιταλία – ένα έθιμο αιώνων που τώρα το εφαρμόζουν και σε άλλα μέρη τού κόσμου.

Οι Σύντροφοι του Σάντα Κλάους

Εκτός από το Κράμπους, ο Αη-Βασίλης παραδοσιακά είχε ένα σωρό από διαφορετικούς συντρόφους, ανάλογα με την περιοχή και την κουλτούρα, οι οποίοι αντικατόπτριζαν την τοπική ιστορία και τα πιστεύω.  Οι μυθικές αυτές φιγούρες έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, και γενικά παίζουν τον ρόλο του τιμωρού ή του απαγωγέα, σε αντίθεση με τον καλοσυνάτο και γενναιόδωρο άγιο.  Συχνά κρατούσαν ένα ραβδί, ένα ξύλο ή μια σκούπα, συνήθως ντύνονται στα μαύρα και ήσαν ατημέλητοι, με ακατάστατα μαλλιά.

Οι καλικάντζαροι, τα ξωτικά, ή τα προ Χριστιανισμού οικιακά πνεύματα Αγγλικής και Σκανδιναβικής παράδοσης εθεωρούντο αυτά που έφερναν ή έδιναν δώρα, αλλά δεν είχαν το ίδιο κύρος με τον Αγιο Νικόλαο και τον σύντροφό του.

Στην Γερμανία, ο «Knecht Ruprecht» (Εργάτης Ρούπρεχτ ή Υπηρέτης Ρούπρεχτ) ήταν ένας γέρος με μακρυά γενειάδα, ντυμένος με άχυρο ή καλυμμένος με γούνα. Συνόδευε τον Αγ. Νικόλαο και κρατούσε ένα σάκο με στάχτες, και η άφιξή του γινόταν αντιληπτή χάρη στα μικροσκοπικά κουδουνάκια που ήταν ραμμένα μέσα στα ρούχα ρου. Ο Knecht Ruprecht είχε την απαίτηση τα παιδιά να μπορούν να απαγγέλουν Χριστιανική Κατήχηση ή να λένε τις προσευχές τους, οπότε θα τους έδινε φρούτα ή μπισκότα.  Αν δεν είχαν μάθει τα μαθήματά τους, λέγεται πως συνήθως τους άφηνε ένα ξύλο ή ένα κομμάτι κάρβουνο μέσα στα παπούτσια τους - στην καλύτερη περίπτωση. Στην δε χειρότερη, θα τα έβαζε τα παιδιά μέσα σε ένα τσουβάλι και, ή θα τα έτρωγε, ή θα τα πετούσε μέσα στο ποτάμι. Το όνομα Ruprecht έγινε ένα κοινό όνομα για τον διάβολο στα Γερμανικά.

Στο Palatinate της Γερμανίας, καθώς και στην Πενσυλβανία των ΗΠΑ και την ανατολική ακτή του Καναδά ο σύντροφος ονομάζεται «Belsnickel» (Μπέλσνικελ).  Μια τρομακτική φιγούρα, πολύ όμοια με τον Knecht Ruprect: αυτός ο συνέταιρος κάνει επισκέψεις τα Χριστούγεννα, και μοιράζει δώρα ή τιμωρίες. Σε ορισμένες περιοχές, η φιγούρα αυτή ντύνεται σαν γυναίκα, και ονομάζεται «η Γυναίκα των Χριστουγέννων».  Είναι τέλεια μεταμφιεσμένη με γυναικεία ρούχα, με πανί τυλιγμένο γύρω από το κεφάλι και το πρόσωπό της, και κρατά γλυκίσματα και κέϊκ, καθώς και μια μακρυά βέργα που τελεί χρέη μαστίγιου ή μαγικού ραβδιού.

Ζωγραφιά του Belsnickel από τον Ralph Dunkleberger.

Ο «Zwarte Piet» (Μαύρος Πητ) είναι μια παλαιά μυθική μορφή του Βελγίου, των Κάτω Χωρών και του Λουξεμβούργου, ο οποίος έγινε όμως μορφή αντιφατική στους σύγχρονους καιρούς.  Παραδοσιακά, ήταν ένας νέγρος (Αφρικανική αρσενική φιγούρα, συνήθως συμβολίζοντας έναν υπηρέτη). Χαρακτηριζόταν ως Μαυριτανός από την Ισπανία, και βοηθός του Αγίου Νικολάου, ο οποίος θα ψυχαγωγούσε τα παιδιά και θα τους έδινε γλυκίσματα. Ηθοποιοί που θα παρίσταναν τον Μαύρο Πητ φορούσαν «μαύρο πρόσωπο», δηλαδή, σκούρο μακιγιάζ, περούκα με μαύρα κατσαρά μαλλιά και κόκκινο κραγιόν – πρακτική που σήμερα την βλέπουν σαν ρατσιστικό πρότυπο. Εμφανίσεις του Μαύρου Πητ εγείρουν πλέον διαμαρτυρίες στις Κάτω Χώρες.

«Σάντα Κλάους» και «Μαύρος Πητ»

Ο μύθος του Κράμπους δεν κινδυνεύει να εκλείψει – μάλιστα αυξάνει σε δημοτικότητα, παρ’ ότι υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν ότι το δαιμονοειδές Κράμπους είναι ακατάλληλο για παιδιά, ή ότι το έχουν αλλοιώσει για να ταιριάξει με τα σύγχρονα, αντι-Χριστιανικά αισθήματα:

«Είτε μας αρέσει είτε όχι, έχουν αφαιρέσει από την εκσυγχρονισμένη μορφή του Κράμπους όλες τις καλές προθέσεις που πιθανόν να του απέδιδαν στα παραμύθια, Τώρα είναι στερεοποιημένος μέσα σε αρκετές κουλτούρες μόνο σαν τέρας, χωρίς η παρουσία του να προσφέρει οποιοδήποτε καλό.  Είναι η προσωποποίηση του φόβου και ο απόλυτος εφιάλτης των Χριστουγέννων – προς μεγάλη τέρψη των ενηλίκων που θέλουν να συμπεριφέρονται σαν τα παιδιά που το Κράμπους σκόπευε να διορθώνει», σχολιάζει ο εκδότης του ιστότοπου  MyMerryChristmas.com.  Καλό είναι να θυμόμαστε πως το Κράμπους, αν και φαίνεται σαν δαίμονας, δεν είναι πάντως ο… αντι-Αη Βασίλης.  Από τα παλαιά χρόνια εργαζόταν στο πλευρό του Αη Βασίλη για να εξασφαλίσει των ανθρώπων τον σεβασμό, την πειθαρχία τους, και την καλή συμπεριφορά μεταξύ τους (με τον δικό του, ανορθόδοξο τρόπο).