Κ' είδεν ευθύς ο Ιωάννης τη στιγμή εκείνη, ν' ανοίγωνται οι ουρανοί να κατεβαίνει «το Πνεύμα το Άγιον σωματικώ είδει, ωσεί περιστερά επ' αυτόν». Κι άκουσε νάρχεται φωνή εξ ουρανού, που έλεγε: «Ούτός εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ηυδόκησα»!

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει εφτά λόγους, για τους οποίους ο Χριστός βαπτίσθηκε: α) «βαπτίζεται δε ο Χριστός, ουχ ως αυτός χρήζων καθάρσεως, αλλά την εμήν οικειούμενος κάθαρσιν» β) να συντρίψει τα κεφάλια των δρακόντων πάνω στο νερό, γ) να πνίξει την αμαρτία κι όλο τον παλαιό Αδάμ να τον παραχώσει μες στο νερό, δ) ν' αγιάσει τον Ιωάννη Πρόδρομο, τον Βαπτιστή, ε) να «πλήρωση» το νόμο, στ) ν' αποκαλύψει στους ανθρώπους το μυστήριο της Αγίας Τριάδος, ζ) να γίνει για μας τύπος και υπογραμμός και στο βάπτισμα. Σ' αυτούς τους λόγους, ο νέος άγιος της Ορθοδοξίας, ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης προσθέτει κ' έναν η) ν' αγιάσει την φύση των υδάτων· «όθεν και το νερόν όπου λάβη τινάς από πηγήν ή ποταμόν κατά την ημέραν των Θεοφανείων, μένει άσηπτον». [. . . ]

Ο Χριστός έλαβε το βάπτισμα τού Ιωάννου. Κι αυτό θα πει, πως δεν έλαβε ούτε το Ιουδαϊκό βάπτισμα που αφορούσε την καθαρότητα σώματος και ενδυμάτων, αλλά ούτε το δικό μας, με την τριπλή κατάδυση και ανάδυση και την άφεση τών αμαρτημάτων. Το βάπτισμα τού Ιωάννου είχε μια κατάδυση και μια ανάδυση τού βαπτιζομένου. Και λέγονταν βάπτισμα «μετανοίας», γιατί ο Ιωάννης, τους ανθρώπους που ερχότανε να βαπτισθούνε σ’ αυτόν, τους βαστούσε μέσα στον Ιορδάνη, ώσπου να εξομολογηθούνε όλες τις αμαρτίες τους, κ’ ύστερα τους έβγαζε έξω. Ο Ιωάννης δεν είχε εξουσία να παρέχει άφεση τών αμαρτημάτων. Τους δίδασκε και τους οδηγούσε στη μετάνοια, που είχε επιστέγασμά της το βάπτισμα: «μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία τών Ουρανών» και «ποιήσατε καρπούς αξίους τής μετανοίας». Όμως, καθώς μάς αναφέρουν οι Ευαγγελισταί Ματθαίος και Μάρκος, ο Χριστός την ώρα τής βαπτίσεώς του «ανέβη ευθύς από τού ύδατος». Γιατί; Ιδού η απάντηση, που δίνει ο ιερός Χρυσόστομος: «Ότι, οι μεν άλλοι άνθρωποι, βαπτιζόμενοι, επειδή ήτον αμαρτωλοί, εστέκοντο μέσα εις το νερόν βουτημένοι, έως οπού ήθελαν ομολογήσουν όλας τας αμαρτίας των, και τότε έβγαινον από το νερόν. Όθεν, επέρνα αναμεταξύ διάστημα καιρού. Ο δε Κύριος, επειδή ήτον αναμάρτητος, και αμαρτίας δεν είχε να εξομολογηθή, δια τούτο, ευθύς οπού εμβήκεν εις το νερόν, ευθύς και εβγήκεν έξω». Κ’ έτσι ο Χριστός έκαμε το βάπτισμα τού Ιωάννου σαν ένα είδος γέφυρας, που μάς πέρασε απ’ το ιουδαϊκό-σωματικό, στο χριστιανικό-πνευματικό βάπτισμα, το οποίο μάς καθαρίζει από την προπατορική κι από κάθε άλλη αμαρτία και μάς χαρίζει μίαν άσπιλη κι αμόλυντη πνευματική καθαρότητα.

Απ' όλο τον υμνογραφικό πλούτο της εορτής των Φώτων, που υπομνηματίζει με τον πνευματικώτερο και τον ποιητικώτερο τρόπο το περιεχόμενο της Βαπτίσεως, μεταφέρουμε εδώ το τελευταίο τροπάριο της η' ωδής του ιαμβικού κανόνος, ποίημα του Αγίου Ιωάννου τού Δαμασκηνού: Λευχειμονείτω πάσα γήινος φύσις, εκπτώσεως νυν ουρανών επηρμένη· Ω γαρ τα πάντα συντετήρηται Λόγω, Νάουσι ρείθροις εκπλυθείσα πταισμάτων, Των πριν πέφευγε παμφαώς λελουμένη.

Ήδη με την έκφραση «λευχειμονείτω πάσα γήινος φύσις», ο ιερός μελωδός μας μεταδίδει το ιερό δέος και την ένθεη συγκίνηση, εισάγοντάς μας σε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα. Ας ασπροφορέσει, λέγει, κάθε ανθρώπινη, κάθε γήινη φύση, γιατί μετά την έκπτωση της από τους Ουρανούς, σήμερα μπορεί πάλι να ανεβεί στο προτερινό ύψος της. Κι όχι μόνο γι' αυτό, μα ακόμη, πρέπει ν' ασπροφορεί και να χαίρεται κάθε πλάση ανθρώπινη, γιατί ο θείος Λόγος την ανθρώπινη φύση την ξέπλυνε μέσα στα τρέχοντα νερά του Ιορδανού και την καθάρισε απ' όλα τα προηγούμενα πταίσματα της, την έκανε να ξεφύγει από κάθε σκοτεινή σκιά αμαρτίας και την εκατάστησε πάμφωτη και πεντακάθαρη –«των πριν πέφευγε παμφαώς λελουμένη».

Ο τίτλος αυτού εδώ του κειμένου είναι: «ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω». Και υπάρχει ένας σοβαρός λόγος, που είναι αυτός ο τίτλος κι όχι ένας άλλος, πιο κατανοητός ίσως στο λογικό τού ανθρώπου. Η ποιητικώτατη προφητική αυτή φράση των Ψαλμών είναι πλουτισμένη μ' ένα ασυνήθιστο και ανυποψίαστο, ακόμα και στους πιο φιλακόλουθους, πνευματικό βάθος. Ας προχωρήσουμε στο βαθύ αυτό νόημα, με οδηγό και συνέκδημο τον ιερό Χρυσόστομο που πρέπει κάποτε να πιάσει στις Θεολογικές Σχολές μας μίαν ολόκληρη έδρα, για να μπορέσει ν' αξιοποιήσει τους θησαυρούς της Αγίας κηρυγματικής πείρας του η Εκκλησία κ' η θεολογική επιστήμη. Λέγει, λοιπόν, ο ιερός Χρυσόστομος, με τη γνωστή μέθοδο του, πως ο ποταμός Ιορδάνης –που ήταν πολυφημισμένος στην αγία Γραφή και για πολλά άλλα θαύματα, αλλά και για τη βάπτιση τού Χριστού σ' αυτόν– πηγάζει από δύο πηγές: η μία λέγεται Ιόρ κ' η άλλη Δαν. Καθώς προχωρούν τα δύο αυτά ποτάμια, ενώνονται και γίνονται ένα ποτάμι που ονομάζεται (απ' τις πηγές τού Ιόρ και Δαν) Ιορδάνης και χύνεται στη Νεκρά Θάλασσα. Η αλληγορία εδώ είναι βαθειά και θεολογικώτατη, όπως την φανερώνει ο ιερός Χρυσόστομος. Ο ποταμός Ιορδάνης είναι ο τύπος τού ανθρωπίνου γένους. Οι δύο πηγές του συμβολίζουν τον Αδάμ και την Εύα, τους δύο προπάτορες, απ' τους οποίους ανέβλυσε –σαν άλλος Ιορδάνης– όλο το ανθρώπινο γένος. Κι όλο τούτο το ανθρώπινο γένος, προς τα πού πήγαινε; Στη νέκρωση και στο θάνατο –όπως ο Ιορδάνης στη Νεκρά Θάλασσα. Ήρθε όμως ο Υιός τού Θεού, που πόνεσε για την αθλιότητα τού ανθρωπίνου γένους, κ' έγινε άνθρωπος, και έπαθε απάνω στο σταυρό, και κατήργησε, με τον θάνατο του, τον θάνατο. Έτσι εχάρισε στους ανθρώπους τη ζωή και τους έστρεψε προς τα πίσω, τους έκαμε να μην τρέχουν πια προς τη νέκρωση και το θάνατο, αλλά προς τη ζωή και την αφθαρσία. Αυτός είναι ο λόγος, που ο Απόστολος Παύλος λέγει, ότι «όσοι εις Χριστόν Ιησούν εβαπτίσθημεν, εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν» (Ρωμαίους ζ' 3).

Θα τελειώσουμε μ' ένα σύντομο απόσπασμα του Μελετίου Πηγά, που η έκδοση των λόγων του –αγνώστων σχεδόν ως τα τώρα– τιμά την «Πηγή του Ορθοδόξου Βιβλίου», που έβαλε τη δαπάνη και τη φροντίδα για να τυπωθούν, και μάλιστα με πολλή επιμέλεια. «Αλλ' εκείνο το ύστερον, λέγει ο μεγάλος Πατριάρχης της Τουρκοκρατίας, με αναπτερώνει, δια το οποίον γίνεται το βάπτισμα. Είναι τούτο, οι ανοιγόμενοι Ουρανοί. Ω βάπτισμα, θύρα τού Παραδείσου! Ω βάπτισμα, η κλείς της βασιλείας του Θεού! Ω βάπτισμα, η κλίμαξ των Ουρανών, Ω βάπτισμα, η κολυμβήθρα της αναγεννήσεως! Ω βάπτισμα, το λουτρόν της παλιγγενεσίας! Ω βάπτισμα, της υιοθεσίας μυστήριον! Ω βάπτισμα, η ταφή της ταφής, ο θάνατος τού θανάτου, η ανάστασις της αναστάσεως, δια του οποίου «συνθάπτομαι Χριστώ και συνανίσταμαι Χριστώ»... Δια τ' εμάς είναι ανοιμένες οι θεόδμητες εκείνες πύλες τού ουρανού. Και εμείς κατακυλιούμεστάνε χάμετες στην γην. Για τ' εμάς καθαρίζεται ο καθαρός, δια τ' εμάς λούεται εις Ιορδάνη, δια τ' εμάς χύνεται τόσον και τηλικούτον φως και καθαρίζει μας και λούει μας, και αφαιρεί τες πονηρίες ημών «απέναντι των οφθαλμών τού Θεού ημών» και φωτίζει μας».