1. Σύνδεση με τα προηγούμενα

Αγαπητοί ακροαταί χαίρετε!

Στη σημερινή εκπομπή, θα συνεχίσουμε να εξετάζουμε το ζήτημα περί των εικόνων.

Ήδη όπως και στις προηγούμενες εκπομπές έχουμε αναφέρει, το ζήτημα αυτό έγινε έντονο κατά τον 8^ο αιώνα, όταν ο μεταρρυθμιστής αυτοκράτορας του Βυζαντίου Λέων ο Γ΄ πυροδότησε την εικονομαχική έριδα με τα μεταρρυθμιστικά του σχέδια.

Στη σημερινή εκπομπή θα συνεχίσουμε να εξετάζουμε λοιπόν το ζήτημα αυτό, μέσα από τον «Α΄ Λόγο του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού προς τους Διαβάλλοντας τας Εικόνας». Θα δούμε λοιπόν ποια είναι τα επιχειρήματα στα οποία στηρίζουμε τη θέση τους όσοι αντιτίθενται στην προσκύνηση των εικόνων, πώς ερμηνεύονται αυτά τα χωρία που χρησιμοποιούν μέσα από το πνεύμα ολοκλήρου της Αγίας Γραφής, και τι είναι στην πραγματικότητα οι εικόνες.

Είδαμε λοιπόν, ότι όσοι υποστηρίζουν την άποψη, ότι δεν πρέπει να υπάρχουν εικόνες στην Χριστιανική λατρεία, αλλά ότι οι εικόνες αποτελούν μέσο που μπορεί να οδηγήσει τον πιστό στην ειδωλολατρεία, και ότι τα αντικείμενα αυτά στην ουσία χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνον από ειδωλολατρικές θρησκείες, κυρίως στηρίζουν την επιχειρηματολογία τους σε ορισμένα χωρία της Παλαιάς Διαθήκης, όπου υπάρχει ρητή απαγόρευση της χρήσης εικόνων, ειδώλων ή άλλων ομοιωμάτων, προκειμένου να απεικονισθεί ο ανεικόνιστος Θεός.

Ας δούμε λοιπόν τα επιχειρήματα αυτά, μέσα και από τον λόγο του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, και ας δούμε στη συνέχεια και την απάντηση την οποία δίδει:

Αλλά λένε, (μας γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός), όσοι υποστηρίζουν την εικονομαχική άποψη, (όσοι είναι αντίθετοι με την Ορθόδοξη πίστη και διδασκαλία των αγίων εικόνων): ο Θεός έδωσε εντολές με τον Μωυσή τον Νομοθέτη: «Κύριον τον Θεόν σου θα προσκυνάς, και Αυτόν μόνον θα λατρεύεις. («Κύριον τον Θεόν σου προσκυνήσεις, και αυτώ μόνο λατρεύσεις» -Δευτερονόμιο 6/στ: 13) Και δεν θα κατασκευάσεις κανένα ομοίωμα, όσα υπάρχουν στον ουρανό και στη γη («Ου ποιήσεις παν ομοίωμα, όσα εν τω ουρανώ και όσα εν τη γη» -Δευτερονόμιο 5/ε: 8).

Τι απαντά λοιπόν, σ’ αυτά τα χωρία, σ’ αυτά τα επιχειρήματα, τα στηριγμένα στον Νόμο του Μωυσέως ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός; Απαντά κατ’ αρχήν μ’ ένα σχόλιο:

Αδελφοί, πράγματι πλανώνται όσοι δεν γνωρίζουν τις Γραφές. («Πλανώνται μη ειδότες τας γραφάς») Όσοι δεν ξέρουν ότι το γράμμα νεκρώνει, ενώ το πνεύμα ζωοποιεί. («Το γράμμα αποκταίνει το δε πνεύμα ζωοποιεί» - Β΄ Κορινθίους 3/γ: 6). Και είναι εκείνοι που δεν ερευνούν το πνεύμα που κρύβεται κάτω από το γράμμα. Αξίζει σ’ αυτούς, (λέει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός) να πω: Αυτός που δίδαξε ετούτο, να σας διδάξει και το επόμενο. Μάθε λοιπόν, πώς ο Νομοθέτης ερμηνεύει όλα αυτά, στο βιβλίο του Δευτερονομίου, λέγοντας: «Και μίλησε ο Κύριος σ’ εσάς μέσα από φωτιά». Ακούσατε φωνή και λόγια, και δεν είδατε ομοίωμα, παρά μόνο φωνή υπήρχε». Και παρακάτω: «και φυλάξτε καλά τις ψυχές σας, μια και δεν είδατε ομοίωμα την ημέρα που μίλησε ο Κύριος σ’ εσάς, στο όρος Χωρήβ μέσα από φωτιά, να μην παρανομήσετε, και να μη φτιάξετε για σας κανένα γλυπτό ομοίωμα, καμιά εικόνα, κανένα ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού, κανένα ομοίωμα κανενός ζώου, απ’ όσα υπάρχουν στη γη, κανένα ομοίωμα αρπακτικού πτερωτού».

Και ύστερα από μερικά, λέγει πάλι τα εξής:

Πρόσεξε, μήπως κοιτάζοντας τον ουρανό, και βλέποντας τον ήλιο και το φεγγάρι και τα αστέρια, και όλο τον κόσμο του ουρανού, μην παρασυρθείς και τα προσκυνήσεις όλα αυτά και τα λατρέψεις (Δευτερονόμιο 4/δ: 12-19).

Ας τα επαναλάβουμε, (επειδή είναι σημαντικά) και από το κείμενο:

«12 και ελάλησε Κύριος προς υμάς εκ μέσου του πυρός φωνήν ρημάτων, ην υμείς ηκούσατε, και ομοίωμα ουκ είδετε, αλλ ‘ ή φωνήν … 15 και φυλάξεσθε σφόδρα τας ψυχάς υμών, ότι ουκ είδετε ομοίωμα εν τη ημέρα, ή ελάλησε Κύριος προς υμάς εν Χωρήβ εν τω όρει εκ μέσου του πυρός. 16 μη ανομήσητε και ποιήσητε υμίν εαυτοίς γλυπτόν ομοίωμα πάσαν εικόνα ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού, 17 ομοίωμα παντός κτήνους των όντων επί της γης, ομοίωμα παντός ορνέου πτερωτού, ό πέταται υπό τον ουρανόν, 18 ομοίωμα παντός ερπετού, ό έρπει επί της γης, ομοίωμα παντός ιχθύος, όσα εστίν εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης. 19 και μη αναβλέψας εις τον ουρανόν και ιδών τον ήλιον και την σελήνην και τους αστέρας και πάντα τον κόσμον του ουρανού, πλανηθείς προσκυνήσης αυτοίς και λατρεύσης αυτοίς».

 

2. Ο σκοπός τής απαγόρευσης τών εικόνων

Αυτά λοιπόν τα αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, προκειμένου να βοηθηθούν όσοι «πλανώνται» (όπως αναφέρει) «μη ειδότες τας Γραφάς», και όσοι στέκονται στο γράμμα, το οποίο νεκρώνει, και δεν προχωρούν στο πνεύμα, το οποίο ζωοποιεί.

Τα αναφέρει λοιπόν, για να τους οδηγήσει στο να αναγνωρίσουν την αιτία που γράφτηκαν αυτά από τον Μωυσή. Τι λέγει;

Βλέπεις, πως ένας είναι ο σκοπός. Να μη λατρεύσουν την κτίση παρά τον Κτίσαντα. Μήτε να προσφέρουν την προσκύνηση της λατρείας σε κανέναν άλλο παρά μόνο στον Δημιουργό. Γι’ αυτό, σε κάθε περίπτωση συνδυάζει την προσκύνηση με την λατρεία.

Ας θυμηθούμε, ότι στο χωρίο που μόλις αναφέρθηκε και που μόλις διαβάσαμε, λέγει:

«Πρόσεξε μήπως κοιτάζοντας τον ουρανό, και βλέποντας τον ήλιο και το φεγγάρι και τα αστέρια, και όλο τον κόσμο του ουρανού, μη παρασυρθείς και τα προσκυνήσεις όλα αυτά και τα λατρεύσεις. Δηλαδή, μην οδηγηθούν οι Ισραηλίτες σε λατρεία και προσκύνηση ειδώλων, δηλαδή κτισμάτων, και όχι του Ίδιου του Κτίστη. Αυτός λοιπόν είναι ο βαθύτερος λόγος, που απαγορεύει την κατασκευή οποιουδήποτε ομοιώματος ή εικόνας, όσων ήταν ορατά, δηλαδή για να αποτραπεί τελικά, το να προσκυνήσουν και να λατρέψουν κτίσματα οι Ισραηλίτες, και όχι τον Έναν Δημιουργό.

Αυτό είναι λοιπόν εκείνο που μας λέγει και τονίζει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, λέγοντας:

«Βλέπεις πως ένας είναι ο σκοπός, να μη λατρέψουν την κτίση παρά τον Κτίσαντα, μήτε να προσφέρουν την προσκύνηση της λατρείας σε κανέναν άλλον, παρά μόνο στον Δημιουργό».

Και συνεχίζει λέγοντας:

Γι’ αυτό σε κάθε περίπτωση, συνδυάζει την προσκύνηση με την λατρεία. Πάλι μας λέγει λοιπόν: «Δεν υπάρχουν για σένα άλλοι θεοί εκτός από μένα. Δεν θα φτιάξεις για τον εαυτό σου κανένα γλυπτό, ούτε κανένα ομοίωμα, δεν θα τα προσκυνάς αυτά, μήτε θα τα λατρεύεις. Γιατί εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σας. -Δευτερονόμιον, 5/ε: 7,9. («Ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι προ προσώπου μου. 8 ου ποιήσεις σεαυτω είδωλον ουδέ παντός ομοίωμα, όσα εν τω ουρανω άνω και όσα εν τη γη κάτω και όσα εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης. 9 ου προσκυνήσεις αυτοίς ουδέ μη λατρεύσης αυτοίς, ότι εγώ ειμι Κύριος ο Θεός σου»).

Ας τονίσουμε και εδώ, ότι η απαγόρευσις του να φτιάξουν οι Ισραηλίτες οποιοδήποτε ομοίωμα ή εικόνα, είναι διότι δεν πρέπει να παρασυρθούν σε λατρεία και προσκύνηση άλλων θεών, εκτός από τον Έναν Θεό, τον Έναν Δημιουργό, τον Κύριο.

Και πάλιν: «Να καταστρέψετε τους βωμούς τους, και να κάνετε σκόνη τις στήλες τους, και να ερημώσετε τα δάση τους, και τα αγάλματα των θεών τους να τα κάψετε. Δεν θα προσκυνήσετε κανέναν άλλον θεόν». Και ύστερα από λίγα: «και δεν θα φτιάξεις για τον εαυτό σου, θεούς χυτούς. («τους βωμούς αυτών καθελείτε και τας στήλας αυτών συντρίψετε και τα άλση αυτών εκκόψετε, και τα γλυπτά των θεών αυτών κατακαύσετε εν πυρί· 14 ου γαρ μη προσκυνήσητε θεοίς ετέροις· ο γαρ Κύριος ο Θεός ζηλωτόν όνομα, Θεός ζηλωτής εστι. 15 μη ποτε θής διαθήκην τοις εγκαθημένοις επί της γης, και εκπορνεύσωσιν οπίσω των θεών αυτών και θύσωσι τοις θεοίς αυτών, και καλέσωσί σε, και φάγης των αιμάτων αυτών, 16 και λάβης των θυγατέρων αυτών τοις υιοίς σου και των θυγατέρων σου δως τοις υιοίς αυτών, και εκπορνεύσωσιν αι θυγατέρες σου οπίσω των θεών αυτών, και εκπορνεύσωσιν οι υιοί σου οπίσω των θεών αυτών. 17 και θεούς χωνευτούς ου ποιήσεις σεαυτω.») -Έξοδος 34/λδ: 13-17.

Πάλι λοιπόν σημειώνει, ερμηνεύοντας τα χωρία που παραθέτει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, λέγοντας:

Βλέπεις, πως εξ αιτίας της ειδωλολατρείας απαγορεύει την εικονογραφία. Και ότι είναι αδύνατον να εικονίζεται ο άποσος, και απερίγραπτος και αόρατος Θεός.

Θυμίζουμε κι εμείς, ότι οι Ισραηλίτες, τότε, όπως άλλωστε γίνεται φανερό και από τα χωρία που αναφέρθηκαν, δεν είχαν δει τον Ίδιο τον Θεό, αλλά είχαν ακούσει λέει «φωνή». Έτσι λοιπόν, ο Θεός που είναι ασχημάτιστος, και άποσος και ανεικόνιστος, και δεν έχει συγκεκριμένη μορφή, (γιατί τα κτίσματα μπορούν να περιγραφούν από τα υπόλοιπα κτίσματα), γι’ αυτό λοιπόν οι Ισραηλίτες δεν έπρεπε στη θέση αυτού του Θεού να φτιάξουν μια εικόνα ή ένα ομοίωμα κάποιου κτίσματος. Δεν έπρεπε δηλαδή να τον εικονίσουν σαν τον ήλιο (για παράδειγμα), ή σαν την σελήνη, ή σαν κάποιο ζώο ή πτηνό, ή σαν κάποιο δένδρο, κ.ο.κ.

Ο λόγος ποιος ήταν; Ότι υπήρχε κίνδυνος να θεοποιήσουν αυτά τα κτίσματα και να τα λατρεύσουν.

Το ίδιο (αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός), είπε και ο απόστολος Παύλος όταν στάθηκε ανάμεσα στους ειδωλολάτρες Αθηναίους στον Άρειο Πάγο.  «Αφού λοιπόν, είμαστε γενιά του Θεού, δεν πρέπει να φανταζόμαστε ότι η θεότητα είναι όμοια με χρυσάφι, ή με ασήμι, ή με πέτρες, με χαράγματα της τέχνης και της ανθρώπινης φαντασίας». («Γένος ουν υπάρχοντες του Θεού, ουκ οφείλομεν νομίζειν χρυσίω, ή αργυρίω, ή λίθω, χαράγματι τέχνης και ενθυμήσεως ανθρώπου, το θείον είναι όμοιον») - Πράξεις 17/ιζ: 29.

Όλα λοιπόν αυτά, (λέγει καταλήγοντας ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός), είχαν νομοθετηθεί για τους Ιουδαίους που στρέφονταν πολύ εύκολα στην ειδωλολατρεία.

Θυμίζουμε, ότι οι Ιουδαίοι, εκείνη την εποχή ιδιαίτερα, την εποχή της Εξόδου, ήταν όχι μόνο περικυκλωμένοι από ειδωλολάτρες, αλλά και οι ίδιοι, για πολλά χρόνια είχαν «ζυμωθεί» μέσα στην ειδωλολατρική Αίγυπτο, όπου λατρεύονταν ως θεοί, κτίσματα, ζώα, αστέρια, κ.ο.κ. Αυτός ήταν λοιπόν ένας σοβαρός κίνδυνος, εάν οι Ιουδαίοι έφτιαχναν οποιοδήποτε ομοίωμα στη θέση του Θεού και το προσκυνούσαν, να οδηγηθούν στη λατρεία τελικά, αυτών των ζώων ή των κτισμάτων γενικότερα, που θα εξεικόνιζαν τα είδωλα που θα κατασκεύαζαν.

Ο λόγος λοιπόν της απαγόρευσης αυτής, είναι καθαρά η προφύλαξη και η αποτροπή τους, από το να οδηγηθούν στην ειδωλολατρεία των λαών από τους οποίους περιστοιχίζονταν, και με τους οποίους είχαν ζήσει μαζί για πολλά χρόνια.

Αυτό είναι και εκείνο που λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Δηλαδή βλέπει μέσα από την απαγόρευση και μέσα από τα λόγια του Νόμου, ποιος ήταν ο σκοπός. Ποιο ήταν το πνεύμα του Νόμου.

 

3. Έμμεση προφητική εντολή απεικόνισης όσων είδαμε

Αντίθετα, μιλώντας για τη σημερινή εποχή, (ή για την δική του εποχή), λέγει τα εξής:

«Εμείς όμως, (για να μιλήσουμε θεολογικά), αφού μας δόθηκε η δυνατότητα να πλησιάσουμε καθαρά τον Θεό, και να αποφύγουμε την πλάνη της δεισιδαιμονίας, να γνωρίσουμε καλά την αλήθεια, και να πλουτίσουμε με την τελειότητα της θεογνωσίας και να φτάσουμε την ώριμη ανάπτυξη «εις άνδρα καταντήσαι τέλειον», και να βγούμε εντελώς από τη νηπιακή κατάσταση, δεν είμαστε πλέον υπό την κηδεμονία παιδαγωγού, («ουκέτι υπό παιδαγωγόν εσμέν», που είναι ο Νόμος, όπως αναφέρει ο απόστολος Παύλος στην προς Γαλάτας επιστολή), αφού πήραμε από τον Θεό τη διακριτική ικανότητα, και γνωρίσαμε τι είναι το εικονιζόμενο, και τι είναι αυτό που δεν περιγράφεται με εικόνα. Ούτε την όψη του (λέγει) ποτέ έχετε δει. («ου γαρ είδος αυτού εωράκατε» -Ιωάννης 5/ε: 37). Πόσο θαυμάσια είναι η σοφία του Νομοθέτη! Πώς θα εικονισθεί το αόρατο; Πώς θα παρασταθεί το απερίγραπτο; Πώς θα σχηματισθεί το άποσο, το χωρίς μέγεθος και όρια; Πώς θα περιγραφεί αυτό που δεν έχει μορφή; Πώς θα χρωματισθεί το ασώματο;

Αυτά τα ερωτηματικά θέτει σε απάντηση ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

Αφού λοιπόν ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός με αγιογραφική υποστήριξη μας οδηγεί στο να κατανοήσουμε τον σκοπό και το πνεύμα των απαγορεύσεων αυτών του νόμου στο να κάνουν οι Ισραηλίτες, οποιοδήποτε ομοίωμα ή εικόνα στη θέση του αόρατου Θεού, μας παρουσιάζει στη συνέχεια και έναν δεύτερο σκοπό, ο οποίος συνδυάζεται με ένα προφητικό άγγελμα (θα λέγαμε). Ας δούμε πώς το λέει ο ίδιος στον «Α΄ Λόγο προς τους διαβάλλοντας τας Εικόνας»:

Τι είναι λοιπόν αυτό που προμηνύεται αινιγματικά; Είδαμε λοιπόν, ότι ο Μωυσής απαγορεύει ρητά, το να κάνουν οποιοδήποτε ομοίωμα στη θέση του Θεού, ακριβώς επειδή ο Θεός είναι ασχημάτιστος, άποσος, απεριόριστος, αόρατος με λίγα λόγια.

Δίνει την απάντηση στη συνέχεια, ο μεγάλος αυτός πατέρας και διδάσκαλος της Εκκλησίας:

Είναι φανερό πως, «τότε να κάνεις εικόνα της ανθρώπινης μορφής, όταν δεις τον ασώματο, να γίνεται για σένα άνθρωπος. Όταν ο αόρατος γίνει ορατός με σάρκα, τότε θα εικονίσεις το ομοίωμα εκείνου που φανερώθηκε. Όταν ο ασώματος, και ασχημάτιστος, και άποσος, και άπειρος, και άναρχος, (κατά την υπεροχή της φύσης Του), «ο εν μορφή Θεού υπάρχων, μορφήν δούλου λαβών», περιγραφεί με τούτη τη μορφή, σε όρια ποσού και μέτρου, και αποκτήσει χαρακτηριστικά σώματος, τότε σχεδίαζέ τον στο ξύλο, και βάλε τον να τον θεωρούν, Αυτόν που συγκατατέθηκε να γίνει ορατός».

Μας παρουσιάζει λοιπόν εδώ, και μια δεύτερη εκδοχή αυτής της απαγόρευσης. Ο Μωυσής, απαγορεύει το να εικονισθεί ο αόρατος. Είναι φανερό, πως αν ο αόρατος γίνει ορατός, τότε θα επέτρεπε την εικόνιση, την ιστόρησή του στο ξύλο. Αυτό ακριβώς μας λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Ότι ο αόρατος, και άποσος, και ασχημάτιστος κατά την φύση Υιός και Λόγος του Θεού, όταν φανερώθηκε σ’ εμάς, (και όχι μόνο σ’ εμάς, αλλά και σε ολόκληρη την κτίση, με την σάρκωσή του), «όφθη αγγέλοις», (αναφέρει ο απόστολος Παύλος στην προς Τιμόθεον επιστολή), τότε είναι φανερό, πως την μορφή την οποία έλαβε, την ανθρώπινη μορφή, θα την εικονίσουμε και θα την περιγράψουμε, διότι ο Ίδιος συγκατατέθηκε από αόρατος να γίνει ορατός, από ασχημάτιστος να λάβει μορφήν δούλου.

 

4. Η τιμητική προσκύνηση επιτρέπεται

Συνεχίζει λοιπόν, και λέγει τα εξής:

Ζωγράφιζε την ανέκφραστη συγκατάβασή του, τη γέννησή Του από την Παρθένο, τη βάπτισή του στον Ιορδάνη, την μεταμόρφωσή του στο Θαβώρ, τα πάθη του, που φέρνουν την απάθεια, (δηλαδή την έλλειψη και αποβολή των παθών), τα θαύματα, τα σύμβολα της Θείας φύσης Του, που πραγματώνονται με Θεία ενέργεια δια μέσου της ενέργειας της σάρκας, τον σωτήριο Σταυρό, την ταφή, την ανάσταση, την ανάληψη στους ουρανούς. Όλα να τα ιστορείς, και με λόγο και με χρώματα. Μη φοβάσαι, μη διστάζεις. Γνωρίζω πως διαφέρει η μια προσκύνηση από την άλλη.

Ο Αβραάμ, κάποτε προσκύνησε τους γιους του Εμώρ, εκείνους τους ασεβείς άνδρες που έσφαλαν μη ξέροντας τον αληθινό Θεό, όταν αγόρασε τη διπλή σπηλιά σαν κτήμα για τον τάφο του (Γένεσις 23/κγ: 7-9).

Ο Ιακώβ προσκύνησε τον αδελφό του Ησάφ, και τον Φαραώ, άνδρα Αιγύπτιο, ακόμα προσκύνησε και την άκρη του μπαστουνιού του. (Γένεσις 47/λζ: 3). Όλοι αυτοί, προσκύνησαν μα δεν λάτρεψαν.

Προσκύνησαν επίσης, ο Ιησούς του Ναυή και ο Δανιήλ, άγγελο του Θεού. (Ιησούς του Ναυή 5/ε: 14. Δανιήλ 8/η: 17).

Διότι άλλο πράγμα είναι η προσκύνηση της λατρείας, και άλλο η προσφερόμενη τιμητικά, σε πρόσωπα που υπερέχουν σε ένα αξίωμα.

Αλλά μια και κάναμε λόγο για την εικόνα και την προσκύνηση, ας κάνουμε γι’ αυτά μερικές διευκρινίσεις:

Εικόνα λοιπόν (λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός) είναι το ομοίωμα με τα χαρακτηριστικά του πρωτοτύπου, και συνάμα με κάποια διαφορά. Γιατί η εικόνα δεν μοιάζει εξ ολικλήρου με το αρχέτυπο. Εικόνα λοιπόν ζωντανή, φυσική και απαράλλακτη με τον αόρατο Θεό, είναι ο Υιός, φέροντας στον εαυτό Του, ολόκληρο τον Πατέρα, (Κολοσσαείς 1/α: 15: «Εικών του Θεού του αοράτου»), και έχοντας εξ ολοκλήρου την ταυτότητα με Αυτόν, (δηλαδή με τον Πατέρα), διαφέροντας όμως, κατά μόνον το αιτιατό. Ο Πατήρ είναι η γενεσιουργός αιτία του Υιού, και όχι αντίστροφα. Αίτιο φυσικό είναι ο Πατέρας, ενώ αιτιατό ο Υιός. Γιατί ο Πατέρας, δεν προέρχεται από τον Υιό, αλλά ο Υιός από τον Πατέρα. Από Αυτόν υπάρχει, αν και δεν έχει το «είναι» ύστερα από Αυτόν, (δηλαδή από τον γεννήτορα Πατέρα).

 

5. Γιατί απεικονίζεται το ασχημάτιστο

Υπάρχουν και εικόνες των αοράτων και Ατυπώτων, που σχηματοποιούνται σωματικά, για να κατανοηθούν αμυδρά. Και η Θεία Γραφή παρουσιάζει τον Θεό και τους αγγέλους με τύπους, και ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, στο σύγγραμμά του «Περί της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας», ερμηνεύοντας την αιτία αυτού του πράγματος, μας λέει ότι δικαιολογημένα προβάλλονται οι τύποι των ατυπώτων, και τα σχήματα των ασχηματίστων, χωρίς να λέει κανείς πως μόνη εικόνα είναι η δική μας αναλογία, που αδυνατεί να ανάγεται άμεσα στις νοητές θεωρίες, και έχει ανάγκη από οικείες και ταιριαστές με τη φύση μας αναγωγές.

Αφού λοιπόν ο Θείος Λόγος προνοεί για τη δική μας αναλογία, και από κάθε μεριά μας ικανώνει με την ανατατική δύναμη, και παρουσιάζει τα απλά και ατύπωτα με μερικούς τύπους, πώς να μην εικονίσει όσα σχηματοποιούνται κατά την οικεία φύση, και όσα ενώ ποθούνται, δεν μπορούν να γίνουν ορατά, επειδή δεν είναι παρόντα;

 

6. Νοητικές εικόνες

Με την αίσθηση σχηματίζεται η εικόνα της φαντασίας στον εγκέφαλο, και έτσι διοχετεύεται στις λειτουργίες της κρίσης, και μετά αποθηκεύεται στη μνήμη. Λέγει ο Θεηγόρος Γρηγόριος, στον 28^ο Λόγο του, ότι μολονότι πασχίζει με όλες του τις δυνάμεις ο νους, αδυνατεί να ξεπεράσει τα σωματικά όρια, αλλά και τα αόρατα του Θεού, από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος, γίνονται ορατά, επειδή εννοούνται δια μέσου των κτισμάτων. (Ρωμαίους 1/α: 20: «Τα όρατα του Θεού από κτίσεως κόσμου, τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται»). Γιατί βλέπουμε εικόνες στα κτίσματα, που μας αναγγέλλουν αμυδρά τις θείες φανερώσεις. Όπως όταν λέμε ότι η Αγία Τριάδα, η Υπεράρχια, εικονίζεται με τον ήλιο, και το φως, και τις ακτίνες. (Ο Πατήρ, και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα). Ή με την πηγή, που αναβλύζει, και με το νόημα που πηγάζει, με την ροή. Ή με τον Νου, και με τον Λόγο, και με το Πνεύμα, όπως τα ξέρουμε εμείς. Ή με την τριανταφυλλιά και με το τριαντάφυλλο και με την ευωδία.

 

7. Προφητικές εικόνες

Επίσης, λέγεται εικόνα, εκείνη που σκιαγραφεί παραβολικά όσα θα γίνουν στο μέλλον (Εβραίους 10/ι: 1: «Σκιάν γαρ έχων ο Νόμος των μελλόντων αγαθών, ουκ αυτήν την εικόνα των πραγμάτων»). Ή στην προς Κολοσσαείς επιστολή, (2/β: 17: «Α εστίν σκιά των μελλόντων»).

Άλλο παράδειγμα εικόνας, είναι η Κιβωτός, που εικονίζει την αγία Παρθένο και Θεοτόκο. (Έξοδος 25/κε: 10), όπου η μεν εικόνα, (δηλαδή η Κιβωτός), έφερε μέσα της την στάμνα με το μάννα, ενώ η αγία Παρθένος και Θεοτόκος, έφερε τον Ίδιο τον Άρτο της ζωής, τον «εκ του ουρανού καταβάντα».

Το ίδιο και η ράβδος. Γιατί η ξερή ανθρώπινη φύση, στο πρόσωπο της Θεοτόκου, εβλάστησε το άνθος το αμάραντο, τον Κύριό μας τον Ιησού Χριστό.

Και η στάμνα, (όπως είπαμε προηγουμένως, και όπως φαίνεται στην Έξοδο 16/ιστ: 33), πάλι την Κυρία Θεοτόκο εξεικονίζει, και όπως το φίδι, (Αριθμοί 21/κα: 8) εξεικονίζει τον Χριστό, που με τον Σταυρό κατάργησε το δάγκωμα του αρχέκακου φιδιού. Και η θάλασσα το νερό, και η νεφέλη το Πνεύμα του αγίου Βαπτίσματος. (Α΄ Κορινθίους 10/ι: 1-4).

 

8. Εικόνες τών γεγονότων

Επίσης λέγεται εικόνα των γεγονότων, η οποία είναι μνήμη ή ενός θαύματος, ή μιας τιμής, ή μιας αισχύνης, ή μιας αρετής, ή μιας κακίας. Για να ωφεληθούν ύστερα από καιρό οι θεατές της, ώστε να αποφεύγουν τα κακά και να έχουν ζήλο για τις αρετές.

Αυτή γίνεται με δύο τρόπους: Με τον γραπτό λόγο στα βιβλία, όπως ο Θεός χάραξε το νόμο στις πλάκες, (Έξοδος 34/λδ: 28), (και έδωσε εντολή να καταγραφούν οι βίοι των θεοφιλών ανδρών), και με την αισθητή θεωρία. Όπως έδωσε εντολή να τοποθετηθούν στην Κιβωτό η στάμνα και η ράβδος, για να είναι σημεία μνήμης. Έτσι και τώρα, παριστάνουμε τις εικόνες των γεγονότων, και τις αρετές.

Επομένως, ή εξαφάνιζε κάθε εικόνα, και θέσπιζε αντίθετους νόμους, με Αυτόν που πρόσταξε να γίνονται οι εικόνες, ή να δέχεσαι κάθε εικόνα, σύμφωνα με τον λόγο και τον τρόπο που ταιριάζει στην κάθε μια.

 

Ας κλείσουμε όμως εδώ στο σημείο αυτό τη σημερινή εκπομπή, σημειώνοντας ότι οι εικόνες είναι διάσπαρτες, (όπως διαπιστώσαμε και από τα λόγια του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού), σε ολόκληρη την ιστορία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Και με τέτοιο τρόπο, πρέπει να υπάρχουν και μέσα στη σημερινή δική μας λατρεία. Σαν μέσα που βοηθούν τον άνθρωπο, να οδηγείται στον Ένα και Μοναδικό Θεό Δημιουργό.

Χαίρετε και ο Θεός μαζί μας.

Απομαγνητοφώνηση Ν. Μ.