Το να είσαι άνθρωπος είναι ένα πολιτισμικό συμβάν. Κανείς δεν είναι άνθρωπος από μόνος του και κανείς δεν γίνεται άνθρωπος χωρίς την βοήθεια των γύρω του.

Αυτό είναι τόσο προφανές που κανονικά δεν χρειάζεται να δηλωθεί, αλλά ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά φαντάζεται πως ο ίδιος είναι δημιούργημα δικό του. Η άσκηση της ατομικής ελευθερίας εξυψώνεται ως το καθοριστικό χαρακτηριστικό της ύπαρξής μας: «Είμαι αυτό που επιλέγω να είμαι». Το να τους υποδείξει κανείς ότι τα περισσότερα από τα «ποιοι και τι είμαστε» είναι πέρα ​​από τη σφαίρα της επιλογής θα τους φαινόταν ως αίρεση - ως προσβολή του σύγχρονου σκηνικού.

Ο πρωταρχικός τρόπος της πολιτισμικής εκπαίδευσης δεν είναι επιλογή. Είναι μάλλον… παράδοση. Τα περισσότερα από αυτά που είμαστε –και ποιοι είμαστε– μας «παραδίδονται» (κυριολεκτικά «παραδοθήκαμε»). Ως επί το πλείστον, είναι μια ασυνείδητη διαδικασία – τόσο για αυτόν που μεταδίδει την παράδοση όσο και για εκείνον που την λαμβάνει. Από τις πιο μικρές ενέργειες του να μιλάμε σε ένα μωρό, και σταδιακά να μεταδίδουμε την γλώσσα, μέχρι τις ανώτερες ενέργειες πίστης και κατανόησης, η συντριπτική πλειονότητα αυτών που μας μορφώνουν και μας διαμορφώνουν θα έχουν προέλθει μέσω μιας παράδοσης.

Η ελεύθερη επιλογή ασκείται ως επί το πλείστον εντός της παράδοσης: η σοκολάτα και η βανίλια είναι επιλογές, αλλά και τα δύο υπάγονται στην ίδια παράδοση, του παγωτού.

Συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε πολύ την «παράδοση» στην οποία ζούμε. Ένας μαθητής σε μια τάξη θα συμφωνούσε εύκολα ότι τα λόγια ενός δασκάλου ή ενός καθηγητή ήταν ένα είδος «παράδοσης». Αλλά θα τους διαφεύγει να παρατηρήσουν πώς είναι διαμορφωμένη η αίθουσα, πώς κάθονται οι μαθητές, τι φορούν (ή δεν φορούν), πώς απευθύνονται στον καθηγητή, πώς απευθύνονται οι μαθητές ο ένας στον άλλον, ποιες ερωτήσεις θεωρούνται κατάλληλες και ποιες όχι, καθώς και ένας ολόκληρος κόσμος ανείπωτων, άγραφων προσδοκιών που είναι απολύτως απαραίτητα στην όλη διαδικασία.

Ο σύγχρονος κόσμος συχνά φαντάζεται πως η «διαδικτυακή» εκπαίδευση είναι ισοδύναμη με την εκπαίδευση μέσα στην τάξη, αφού ο στόχος είναι απλώς η μετάδοση πληροφοριών. Όμως η μετάδοση πληροφοριών περιλαμβάνει την διαδικασία απόκτησης των πληροφοριών και ό,τι άλλο τις περιβάλλει. Όσοι λαμβάνουν την «παράδοση» διαδικτυακά θα έχουν ίσως όμοιες πληροφορίες με εκείνους που την λαμβάνουν μέσα σε μια τάξη – αλλά δεν θα λάβουν τις ίδιες πληροφορίες.

Αυτή η αναγωγή του κόσμου σε πληροφορίες είναι ένα σύνηθες λάθος της σύγχρονης εποχής. Ο κόσμος και τα δεδομένα "περί του κόσμου" θεωρούνται το ίδιο πράγμα. Η αναγωγή του κόσμου σε πληροφορίες είναι η μείωση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Και το αποτέλεσμα είναι ένας ελαττωμένος άνθρωπος.

Η χριστιανική πίστη δεν είναι ούτε απρόσβλητη ούτε υπεράνω αυτής της πολιτισμικής απαίτησης. Από τις πιο απλές μορφές του Ευαγγελικισμού μέχρι την πληρότητα της Ορθοδοξίας, η παράδοση είναι η πρωταρχική μορφή θρησκευτικής πολιτισμικής προσαρμογής. Είναι απλό: έτσι μαθαίνουν οι άνθρωποι. Η άρνηση του ρόλου της παράδοσης δεν απομακρύνει την παράδοση από τη θέση της, απλώς στενεύει το οπτικό πεδίο έτσι ώστε οι άνθρωποι να μην αντιλαμβάνονται τι κάνουν.

Πριν από χρόνια, ένας φίλος Αγγλικανός ιερέας επισκέφθηκε μια εκκλησία των Βαπτιστών για πρώτη φορά στη ζωή του. Δεν είχε δει ποτέ αυτή την πιο κοινή μορφή Προτεσταντικού Ευαγγελικισμού. Γέλασα την επόμενη εβδομάδα όταν περιέγραψε την εμπειρία του: «Πήγα στην Εκκλησία, και δεν ήξερα πότε έπρεπε να υποκλίνομαι!» Ο ίδιος είπε: «Δεν υπήρχε Σταυρός!»

Η ίδια εμπειρία θα μπορούσε να είχε αντιστραφεί, καθώς ένας Βαπτιστής θα μπορούσε να περιγράψει την απογοήτευσή του με τα σταυροκοπήματα και τις μετάνοιες και τα συναφή. Κάτι όμως διδάσκεται και μεταδίδεται με τέτοιες κινήσεις (ή την απουσία τους). Ο Ευαγγελικός ίσως παραπονεθεί πως σε αυτά βλέπει «ειδωλολατρία», ενώ η απουσία τους, για έναν «Λειτουργο-κεντρικό» Χριστιανό, μπορεί να του θυμίζουν μια έλλειψη παρουσίας του Θεού, ή μια έλλειψη σεβασμού για τα πράγματα του Θεού.

Το να μάθεις πώς να είσαι άνθρωπος γίνεται ζώντας μέσα σε μια παράδοση.

Στην Ορθοδοξία η Παράδοση είναι και συνειδητή και ασυνείδητη. Είναι συνειδητή στο ότι η πραγματικότητά της αναγνωρίζεται και εξετάζεται προσεκτικά. Είναι ασυνείδητη, στο ότι το μεγαλύτερο μέρος της λειτουργεί με τρόπο που δεν συζητείται συχνά. Πρόκειται για το ποια πράγματα γίνονται και πώς αυτά γίνονται.

Αλλά πάνω από αυτό είναι η κατανόηση του ίδιου του Αγίου Πνεύματος ως Παράδοσης.

«και υμείς, το χρίσμα ό ελάβατε απ’ αυτού, εν υμίν μένει, και ου χρείαν έχετε ίνα τις διδάσκη υμάς, αλλ’ ως το αυτό χρίσμα διδάσκει υμάς περί πάντων, και αληθές εστι και ουκ έστι ψεύδος, και καθώς εδίδαξεν υμάς μενείτε εν αυτω.»   (Α’ Ιωαν.2:27)

Συχνά έχω αναρωτηθεί, πώς είναι δυνατόν  να πιστεύουν οι άνθρωποι ότι το Άγιο Πνεύμα υποτίθεται «μάς διδάσκει τα πάντα». Νωρίς στην χριστιανική μου ζωή νόμιζα πως θα έπρεπε να υπάρχει κάποιο είδος εσωτερικής παρότρυνσης ή ένας σχεδόν φωνητικός ψιθύριος να λέει: «Περπατήστε κατ’ αυτόν τον τρόπο…» Αλλά ο χρόνος με δίδαξε πως τέτοιες προτροπές συχνά έχουν τις ρίζες τους πολύ έξω από τον Θεό. Μερικοί πρότειναν κοφτά ότι το χρίσμα του Πνεύματος μας καθοδηγεί αποκλειστικά μέσω των Γραφών. Όμως αυτό σημαίνει αναπόφευκτα πως η πολιτισμική μήτρα του κόσμου προηγείται του Πνεύματος και διαμορφώνει την ανάγνωση της Γραφής.

Υπάρχει, αντ’ αυτού, η διδασκαλία του Ορθόδοξου Χριστιανισμού που προσφέρει το σύνολο του πιστού λαού του Θεού ως τον τόπο τον οποίο και μέσα στον οποίο το Πνεύμα μάς σχηματίζει και μάς διαμορφώνει.

«Αυτός που κατέχει εν αληθεία τον λόγο του Ιησού μπορεί να ακούει ακόμα και την σιωπή του.» (Άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας)

Η ζωή της Εκκλησίας, που βιώνεται συνεχώς μαζί με το Ευαγγέλιο, φέρει μέσα Της την αεί ανανεούμενη ζωή του Αγίου Πνεύματος. Το Πνεύμα είναι αυτό που δίνει σχήμα και πληροφορεί την Εκκλησία (και το ήθος Της). Είναι αυτή η εσωτερική ζωή και το ήθος που αναγνωρίζεται ανεξάρτητα από την εξωτερική κουλτούρα μέσα στην οποία είναι ενσαρκωμένη. Με την πάροδο του χρόνου, η Εκκλησία -ως ήθος- σχηματίζει και διαμορφώνει ακόμη και τον πολιτισμό μέσα στον οποίο ζει.

Όλα αυτά αμφισβητούνται βαθιά μέσα στον σύγχρονο κόσμο, διότι αμφισβητείται κάθε ήθος που δεν είναι το ήθος του εμπορίου και της κατανάλωσης. Στην θρησκευτική πίστη έχει επιτραπεί μια θέση μέσα στο ήθος του εμπορίου και της κατανάλωσης – ως μια μορφή ιδεών που πρέπει να καταναλωθούν ή να πωληθούν. Έτσι, ο ευαγγελισμός στον σύγχρονο κόσμο συχνά επιδιώκεται με τους όρους της καταναλωτικής μας κουλτούρας. Αυτό όμως διαστρεβλώνει το Ευαγγέλιο. Το να «επιλέγεται» το Ευαγγέλιο μειώνει την Βασιλεία του Θεού σε κάτι που δύναται να κατανοείται. Δεν μπορούμε να επιλέγουμε ελεύθερα αυτό που δεν καταλαβαίνουμε.

Αν το «ευαγγέλιο» που έχετε ενστερνισθεί ελήφθη με τρόπο που μπορεί να περιγραφεί ως «κατανάλωση», τότε ακόμα δεν έχετε αντιληφθεί το Ευαγγέλιο, ούτε έχετε ακούσει την αλήθεια όπως είναι εν Χριστώ.

Όταν η παρουσίαση του Ευαγγελίου γίνεται πρόσκληση για επιλογή, το πολιτισμικό μήνυμα, το «ήθος» ενός τέτοιου ευαγγελίου λέει κάτι που είναι βαθύτατα αναληθές, και το ίδιο το Ευαγγέλιο έχει αλλοιωθεί. Όντως υπάρχουν επιλογές που πρέπει να γίνουν στην πορεία προς τη σωτηρία, αλλά το ίδιο το Ευαγγέλιο υπερβαίνει τέτοιες στιγμές.

Το μοτίβο στην πρώιμη Εκκλησία για τη διακήρυξη του Ευαγγελίου περιελάμβανε μια πρόσκληση σε ένα τρόπο ζωής. Αυτή η πρόσκληση δεν ακολουθήθηκε από άμεση μύηση, αλλά από προετοιμασία. Η διαδικασία της κατήχησης (μάθησης) συχνά διαρκούσε έως και τρία χρόνια. Ήταν πιο κοντά στην διαδικασία που απαιτείται για να γίνει κάποιος πολίτης μιας νέας χώρας, παρά στο μάρκετινγκ και την κατανάλωση.  Η ίδια αυτή διαδικασία – ή μια παρόμοια παράδοση – παραμένει ο σωστός τρόπος ευαγγελισμού.

Το Ευαγγέλιο δίνεται στους ανθρώπους. Ο Απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί όρους όπως «αποκαλύφθηκε» για να περιγράψει την φύση του Ευαγγελίου. Μάλιστα ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο χρησιμοποιεί τέτοιες εκφράσεις:

«Ότε δε ευδόκησεν ο Θεός ο αφορίσας με εκ κοιλίας μητρός μου και καλέσας δια της χάριτος αυτού αποκαλύψαι τον υιόν αυτού εν εμοί, ίνα ευαγγελίζωμαι αυτόν εν τοις έθνεσιν……» (Γαλ. 1:15-16)

Δεν πρέπει να θεωρούμε πως η αποκάλυψη του Αγίου Παύλου δεν συνίσταται σε τίποτα περισσότερο από μια απόφαση καθ’ οδόν προς την Δαμασκό. Διότι πηγαίνει στην Δαμασκό και βαπτίζεται. Ξοδεύει άγνωστο χρονικό διάστημα σε αυτό που αποκαλεί «Αραβία» χωρίς να περιγράφεται ο σκοπός. Επέστρεψε όμως στην Δαμασκό και έμεινε εκεί τρία χρόνια. Στην συνέχεια έκανε το πρώτο του ταξίδι στην Ιερουσαλήμ μετά τη μεταστροφή του, και συναντήθηκε με τους ηγέτες εκεί.

Και το πλαίσιο της μεταστροφής του Αγίου Παύλου είναι ήδη το ίδιο ήθος που μοιράζονται οι μαθητές - ο Ιουδαϊσμός. Το νέο ήθος στο οποίο βαπτίζεται είναι μια τελειοποίηση και εκπλήρωση όσων ήδη γνωρίζει.

Οι σύγχρονοι άνθρωποι διαμορφώνονται σε ένα ήθος που είναι συχνά ξένο προς το Ευαγγέλιο – και είναι ένα ήθος που καταστρέφει την ψυχή. Η μοναξιά, ο καταναγκασμός και η δουλεία στα πάθη, μέσα από την υλιστική κουλτούρα του καταναλωτισμού, μας αφήνουν πεινασμένους – όμως ακατάλληλα προετοιμασμένους για πνευματική τροφή. Η σωτηρία (κατανοημένη με την πλήρη έννοια της λέξης) απαιτεί πνευματική διαμόρφωση. Πρέπει να μάθουμε και να διαμορφωθούμε από την Παράδοση του Πνεύματος στο ήθος του αυτοθυσιαστικού τρόπου ζωής του Χριστού.

Η ίδια η Εκκλησία δικαίως υπάρχει, μόνο όταν είναι η ενσάρκωση και έκφραση αυτού του τρόπου ζωής – μόνο όταν μπορεί να γαλουχήσει ανθρώπινα πρόσωπα μέσα στη μήτρα της και να γεννήσει θεούς (για να παραφράσω τους Πατέρες).

Αυτή η εσωτερική ζωή και η δύναμη διαμόρφωσης, που βιώνεται ως ήθος, είναι η εκδήλωση της υπόσχεσης του Χριστού για το Πνεύμα. Αυτή είναι η καθοδήγηση σε όλη την αλήθεια, με τον μόνο τρόπο που είναι αληθινά ανθρώπινος. Δεν είμαστε στοχαστές ή επιλογείς: τα ανθρώπινα όντα βιώνουν – σωστά ζούμε, με ένα τρόπο που είναι από μόνος του μια πληρότητα. Μόνο μια πληρότητα ζωής, ένα ζωντανό ήθος δοσμένο ως παράδοση μπορεί να διαμορφώσει αληθινά τα ανθρώπινα όντα. Ποτέ δεν έχουμε διαμορφωθεί με άλλο τρόπο, ούτε είναι δυνατό να γίνει.

«Άρα ουν, αδελφοί, στήκετε, και κρατείτε τας παραδόσεις ας εδιδάχθητε είτε δια λόγου είτε δι' επιστολής ημών. Αυτός δε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός και ο Θεός και πατήρ ημών, ο αγαπήσας ημάς και δους παράκλησιν αιωνίαν και ελπίδα αγαθήν εν χάριτι, παρακαλέσαι υμών τας καρδίας και στηρίξαι υμάς εν παντί λόγω και έργω αγαθω.»  (Β’ Θεσσ. 2:15-17)

Ακριβώς έτσι.