Κατά τα τελευταία χρόνια μία μειοψηφία ιστορικών και διανοητών προσπαθεί να επιβάλει τις ιδεολογικές αντιλήψεις της και την μονομερή θεώρηση των γεγονότων στο όνομα της μετανεωτερικότητος και της δήθεν απαλλαγής από τους «εθνικούς μύθους». Στην προσπάθειά τους αυτή χρησιμοποιούν επιλεκτικά και με προκρούστειο τρόπο τις ιστορικές πηγές , ενώ τις περισσότερες φορές δεν κρύβουν τις πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες που τους καθοδηγούν (π.χ. βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων). Στον βωμό της «μεταμοντέρνας» ιστοριογραφίας απαλείφονται, ψαλιδίζονται και διαστρεβλώνονται ουσιώδη συστατικά της ιστορικής εξελίξεως όπως ο ρόλος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η σημασία και η ανάπτυξη της εθνικής συνειδήσεως, το αντιστασιακό πνεύμα τού Έλληνα, η αυτοθυσία, το μαρτύριο και ο ηρωισμός. Χαρακτηριστικό και κραυγαλέο παράδειγμα τέτοιας ιστοριογραφίας είναι το αποσυρθέν βιβλίο Ιστορίας, το οποίο διδάχθηκε στην Στ΄ Δημοτικού κατά το σχολικό έτος 2006-2007. Φαίνεται, όμως, ότι σε μικρότερο βαθμό τέτοια ιδεολογήματα και ατοπήματα εμφιλοχωρούν και σε άλλα σχολικά βιβλία. Θά επισημάνουμε στην συνέχεια ορισμένα ατοπήματα στο νέο εγχειρίδιο Ιστορίας της Γ΄ Γυμνασίου, το οποίο διδάσκεται για πρώτη φορά εφέτος, δηλαδή κατά το σχολικό έτος 2007 -2008.

Το βιβλίο αυτό συνεγράφη από την Ευαγγελία Λούβη και τον Δημήτριο Ξιφαρά και σπεύδω να σημειώσω ότι δεν περιέχει προκλητικούς χαρακτηρισμούς που προσβάλλουν την ιστορική αλήθεια και την εθνική μας ευαισθησία, όπως συνέβαινε με το βιβλίο της Στ΄ Δημοτικού. Ανήκει, όμως στην ίδια σχολή ιστορικής γραφής και αυτό φαίνεται από μία ενδεικτική σταχυολόγηση που επιχειρούμε.

Α) Ορθόδοξη Εκκλησία και Διαφωτισμός. Στην σελίδα 23 τού εν λόγω σχολικού βιβλίου αναγράφονται τα εξής κάτω από τον τίτλο «Ο Ελληνισμός από τα μέσα τού 18ου αι. έως τις αρχές τού 19ου αι.».: «Η ορθόδοξη εκκλησία, που αναγνωριζόταν από την οθωμανική διοίκηση ως η ηγεσία όλων των υπόδουλων χριστιανών, εναντιωνόταν στην διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών, επειδή θεωρούσε ότι μία επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο την ίδια αλλά και τον ελληνισμό. Αυτό, ωστόσο δεν εμπόδισε ορισμένους κληρικούς να υιοθετήσουν διαφωτιστικές αντιλήψεις (Μεθόδιος Ανθρακίτης, περ. 1650- περ. 1736, Ευγένιος Βούλγαρης, 1716 -1806) και κάποιους να δραστηριοποιηθούν εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας». Η συγκεκριμένη παράγραφος μας δείχνει ότι για τους συγγραφείς τού βιβλίου τα πάντα και οι πάντες αξιολογούνται αποκλειστικώς και μόνον με κριτήριο την στάση τους απέναντι στον Δυτικό Διαφωτισμό τού 18ου αιώνος . Πρόκειται για ιδεολογική μονομέρεια και ιστορικό ατόπημα, γιατί η Ορθόδοξη Εκκλησία κατά την εποχή εκείνη είχε διαμορφώσει την δική της πνευματική και απελευθερωτική ιδεολογία και δράση με βάση την δική της παράδοση. Αυτή η παράδοση είτε είναι άγνωστη είτε είναι απορριπτέα από τους συγγραφείς τού βιβλίου. Αντιθέτως ο Στήβεν Ράνσιμαν , ο Νίκος Σβορώνος και πολλοί άλλοι σοβαροί μελετητές παραδέχονται ότι κατά τα μαύρα χρόνια της δουλείας η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν η πρώτη και κατευθυντήρια δύναμη που διαφύλαξε την εθνική συνείδηση και καθοδήγησε τα απελευθερωτικά κινήματα των Ρωμηών.

Φυσικά η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν επιφυλακτική απέναντι στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό λόγω των αθεϊστικών τάσεων των ηγετών του. Δεν ήταν όμως αντίθετη στην προσπάθεια τού Διαφωτισμού να εγκαθιδρύσει στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Μία δίκαιη εξιστόρηση των γεγονότων θα έπρεπε να εξηγεί στά παιδιά μας ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε την δική της πνευματικότητα κάι αγωνιστικότητα και δεν είχε ανάγκη να αντιγράφει οτιδήποτε εμφανιζόταν στην Εσπερία. Ό άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος είναι ανύπαρκτος για τους συγγραφείς τού βιβλίου, καλλιέργησε το φρόνημα, την παιδεία και την γλώσσα αποτρέποντας τους εξισλαμισμούς και δίνοντας θάρρος με τις προφητείες του και με την θυσία του. Δεν χρειαζόταν να γνωρίζει τα διδάγματα τού Βολτέρου. Άνεγνωρίσθη από την συνείδηση τού λαού μας ως ο πρωταγωνιστής της πνευματικής προετοιμασίας τού 1821, αλλά το σχολικό βιβλίο τον αγνοεί. Προφανώς δεν ταιριάζει στο προκρούστειο κουτάκι τού «Δυτικού Διαφωτιστή».

Στον τομέα της παιδείας και της αναβιώσεως των κλασσικών γραμμάτων η Ορθόδοξη Εκκλησία ανέπτυξε τον δικό της Νεοελληνικό Διαφωτισμό, όπως παραδέχεται ο Καθηγητής κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης. Οι περισσότερες εκδόσεις αρχαιοελληνικών κειμένων έγιναν από κληρικούς. Αλλά και όσοι Έλληνες διανοητές επηρεάσθηκαν από τον δυτικό Διαφωτισμό, δεν παρασύρθηκαν από τα αθεϊστικά στοιχεία του. Παράδειγμα ο Ρήγας Βελεστινλής, ο οποίος όταν συνελήφθη στη Τεργέστη δήλωσε στους Αυστριακούς ανακριτές του: «Δύο είναι οι στόχοι μου. Πρώτον η σωτηρία της ψυχής μου και δεύτερον η απελευθέρωση της Πατρίδος μου». Αυτή την ελληνορθόδοξη αντίληψη τού Ρήγα την παραβλέπει το συγκεκριμένο σχολικό βιβλίο. Παρουσιάζει στην σελίδα 25 τον Ρήγα σαν ένα απλό αντιγραφέα τού ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

Αλλά και στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η Ορθόδοξη παράδοση συνέβαλε πολύ περισσότερο και πολύ πριν από την εμφάνιση τού Διαφωτισμού. Θυμίζουμε ότι το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλικής Επαναστάσεως, γνήσιο τέκνο τού Διαφωτισμού, προέβλεπε την εκπαίδευση μόνον των αγοριών. Αντιθέτως στην Ορθόδοξη Κωνσταντινούπολη τού 1100, επί εποχής Κομνηνών, διαβάζουμε στό Τυπικόν τού Νοσοκομείου της Μονής Παντοκράτορος ότι υπηρετούσαν πολλές γυναίκες ιατροί (ιάτραιναι). Τό Ελληνορθόδοξο Βυζάντιο (Ρωμανία) τού 1100 επέτρεπε στις γυναίκες να λαμβάνουν πανεπιστημαική μόρφωση. 700 χρόνια μετά το κατά τα άλλα «προοδευτικό» Σύνταγμα της Γαλλικής Επαναστάσεως εισάγει ως δημοκρατικό βήμα την εκπαίδευση των αγοριών και μόνον! Αυτά άραγε ποιό σχολικό βιβλία θα τα διδάξει στά παιδιά μας;

Φυσικά πρέπει οι νέοι μας να μαθαίνουν τις σημαντικές πολιτικές καινοτομίες που επέφερε ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση. Όμως είναι επιστημονικό και ιστορικό σφάλμα να κρίνονται και να ζυγίζονται οι πάντες με κριτήριο την αυστηρή ή μη προσήλωσή τους στον -εν πολλοίς αντιχριστιανικό- Διαφωτισμό τού 18ου αιώνος. Το ήθος των Νεομαρτύρων που έσωσαν με το παράδειγμά τους το Γένος μας από τον εξισλαμισμό σε ποιο κουτάκι τού Διαφωτισμού χωρεί; Προφανώς δεν χωρεί πουθενά, γι’ αυτό και τα σχολικά μας βιβλία τους αγνοούν παντελώς.

Β) Η Αγία Λαύρα και η έναρξη της Επαναστάσεως. Στην σελίδα 30 τού βιβλίου υπάρχει ο γνωστός πίνακας που αναπαριστά τον Γερμανό, Αρχιεπίσκοπο τότε των Παλαιών Πατρών (της Πάτρας) να ευλογεί το λάβαρο στην Αγία Λαύρα. Μέ εμφανή διάθεση ειρωνείας και με περιφρόνηση των πηγών οι συγγραφείς σημειώνουν στην λεζάντα: «Θ. Βρυζάκης. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τή σημαία της επανάστασης (φανταστική σύνθεση). Αν και ο Αγώνας είχε ξεκινήσει λίγες μέρες νωρίτερα, η 25η Μαρτίου ορίσθηκε το 1838 ως εθνική επέτειος για να συνδεθεί η κήρυξη της Επανάστασης με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου». Ο υπότιτλος αυτός τού ζωγραφικού πίνακα καταδεικνύει ανάγλυφα τα αντιεκκλησιαστικά ιδεολογικά σύνδρομα των συγγραφέων, οι οποίοι δέχονται να γράφουν ιστορία αγνοώντας ή περιφρονώντας τις ιστορικές πηγές. Θυμίζουμε: Τήν 25η Μαρτίου ως ημερομηνία ενάρξεως της Επαναστάσεως την όρισαν οι ίδιοι οι επαναστάτες, όπως μαρτυρεί ο κληρικός Αμβρόσιος Φραντζής και άλλοι που μετείχαν στην σύσκεψη της Βοστίτσας τον Ιανουάριο τού 1821. Προφανώς την επέλεξαν για να προβάλουν τον Ορθόδοξο Χριστιανικό χαρακτήρα τού Αγώνος. Τό 1838 με διάταγμα τού Όθωνος απλώς αναγνωρίσθηκε επισήμως αυτή η επιθυμία των αγωνιστών. Δέν κατασκευάσθηκε εκ των υστέρων η σύνδεση Παναγίας και Ελευθερίας.

Όντως δεν έγιναν όλα στις 25 Μαρτίου, διότι είχε εξεγερθεί η Αρεόπολη στις 17 Μαρτίου, η Καλαμάτα στις 21 Μαρτίου, την ίδια ημέρα τα Καλάβρυτα έδιωξαν τους Τούρκους κλπ. Όμως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και η ευλογία τού λαβάρου στην Αγία λαύρα δεν είναι μύθος. Μπορεί το γεγονός να συνέβη λίγο νωρίτερα, δηλ. μεταξύ της 8ης και της 23ης Μαρτίου, αλλά συνέβη πράγματι και μαρτυρείται από πολλές και ανεξάρτητες πηγές. Ο Γάλλος πρόξενος στη Πάτρα Φραγκίσκος Πουκεβίλ καταγράφει τις δύο φλογερές ομιλίες τού Γερμανού στην Αγία Λαύρα και στην Πάτρα. Ο πρόκριτος Κανέλλος Δεληγιάννης στ΄ Απομνημονεύματα του ομιλεί περί τού όρκου των αγωνιστών στην Αγία Λαύρα. Οι Τάϊμς τού Λονδίνου στις 11-6-1821 καταγράφουν σχετική ανταπόκριση της εποχής εκείνης με σαφή αναφορά στόν Παλαιών Πατρών Γερμανό και στην Αγία Λαύρα. Η παρισινή εφημερίδα LE CONSTITUTIONNEL στις 6-6-1821 περιγράφει την κήρυξη της Επαναστάσεως στην ανδρική Μονή της Λαύρας της Πελοποννήσου και δίνει περιληπτικά τον εθνεγερτικό λόγο τού Αρχιεπισκόπου Γερμανού. Όλα αυτά ξαναήλθαν στην επικαιρότητα προσφάτως με αφορμή την απαράδεκτη Ιστορία της Στ΄ Δημοτικού. Αν οι συγγραφείς τού βιβλίου αγνοούν ή θέλουν να αγνοούν τις ιστορικές πηγές, τότε το εγχείρημά τους πάσχει πολλαπλώς. Είναι ιδεολόγημα και όχι επιστημονική ή παιδαγωγική προσφορά.

Γ) Ο Μακεδονικός Αγών και οι κάτοικοι της Μακεδονίας. Στην σελίδα 67 και κάτω από την ευρύτερη ενότητα «Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων» υπάρχει μία προβληματική παράγραφος που γράφει τα εξής: «Μακεδονικό ζήτημα και μακεδονικός αγώνας. Ο αγώνας για τον έλεγχο της Μακεδονίας, που ήταν τότε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ονομάσθηκε μακεδονικό ζήτημα. Έλληνες, Βούλγαροι και Σέρβοι διεκδίκησαν, με βάση τις δικές τους επιδιώξεις ο καθένας, την ενσωμάτωση ολόκληρης ή ενός τμήματος της Μακεδονίας. Η σύγκρουση εκδηλώθηκε αρχικά ως αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης και της θρησκευτικής συνείδησης των κατοίκων. Σύντομα, όμως, πήρε ένοπλη μορφή». Εδώ παρατηρούμε μία άλλη πτυχή τού μεταμοντέρνου ιδεολογήματος: «Να μην πούμε την αλήθεια για ένα σημαντικό εθνικό θέμα ώστε να καλλιεργήσουμε πνεύμα διεθνισμού και να μη στενοχωρήσουμε τις γειτονικές χώρες». Το κλειδί για την κατανόηση τού προβλήματος είναι ποιά συνείδηση είχε η πλειοψηφία των Χριστιανών κατοίκων της Μακεδονίας στά τέλη τού 19ου αιώνος. Η παρουσίαση τού βιβλίου δίνει την εντύπωση ότι Σέρβοι, Βούλγαροι και Έλληνες μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα. Κι όμως εκεί κατοικούσαν άνθρωποι οι οποίοι εδήλωναν την εθνική και θρησκευτική τους συνείδηση με την ίδρυση εκκλησιών και σχολείων. Τό φρόνημα της πλειοψηφίας παρέμενε ελληνορθόδοξο. Ήσαν, όπως έλεγαν Ρωμηοί «πατριαρχικοί», ο δε Άγγλος γεωγράφος και ιστορικός Στάνφορντ κατέγραψε το 1877 πλειοψηφία ελληνικού πληθυσμού και ελληνικών σχολείων. Αλλά και στην απογραφή τού Χιλμί Πασά το 1904 καταγράφονται στη Μακεδονία πολλοί περισσότεροι Έλληνες συγκριτικά με Βουλγάρους και Σέρβους. Άρα η ορθή περιγραφή στο σχολικό βιβλίο πρέπει να εξηγεί ότι η Βουλγαρική Εξαρχία και οι ένοπλοι κομιτατζήδες προσπάθησαν να αλλοιώσουν το φρόνημα μιας ελληνορθόδοξης πλειοψηφίας. Αυτή η γηγενής πλειοψηφία, ελληνόφωνη, σλαβόφωνη και βλαχόφωνη , με τον εκκλησιαστικό, πνευματικό αλλά και ένοπλο αγώνα της διετράνωσε την επιθυμία της να ανήκει στην Ελλάδα όταν φύγουν οι Τούρκοι. Η θυσία παλικαριών από την ελεύθερη Ελλάδα, όπως ο Παύλος Μελάς, ήλθε να ενισχύσει και να προβάλει τον αγώνα που έδιναν επί δεκαετίες οι εντόπιοι Έλληνες Μακεδόνες. Το βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου αναφέρεται μεν στην άφιξη εθελοντών από την Νότιο Ελλάδα και στον θάνατο τού Παύλου Μελά το 1904 (σελ. 68) πουθενά όμως δεν παρουσιάζει την ελληνικότητα τού πληθυσμού και την ποικιλότροπη αντίστασή του στον εκβουλγαρισμό (1878 - 1908).

Ανέφερα ορισμένα μόνον χαρακτηριστικά ατοπήματα τού βιβλίου για να καταδείξω πόσο στρεβλή ιστορία παράγεται όταν οι συγγραφείς καθοδηγούνται από τα ιδεολογήματα μιας συγκεκριμένης σχολής σκέψεως. Δέν ζητώ να αποσυρθεί το συγκεκριμένο βιβλίο. Εύχομαι, όμως, οι συγγραφείς του να επιδείξουν επιστημονική υπευθυνότητα και να επανορθώσουν τα ιστορικά σφάλματα βασιζόμενοι στις πραγματικές ιστορικές πηγές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. π. Γεωργίου Μεταλληνού, ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, Στ΄ έκδοση, ΑΚΡΙΤΑΣ, Αθήνα 2005

2. Κώστα Ζουράρι, ΒΕΒΗΛΑ, ΚΙΒΔΗΛΑ, ΣΚΥΒΑΛΑ, εκδ. ΑΡΜΟΣ, Αθήνα 2007.

Κ.Χ. 14-10-2007