Ένας γιατρός εξετάζει τα εγκεφαλογραφήματα ενός ηρωινομανούς. Νέες έρευνες δείχνουν πως οι άνδρες που δηλώνουν ότι είναι εθισμένοι στην πορνογραφία… υφίστανται αλλαγές στο ίδιο σημείο – το κέντρο ανταμοιβής – που αλλάζει στους ναρκομανείς.

(Φωτό: Don McPhee για την Guardian)

Η νευροψυχίατρος του Πανεπιστημίου του Κέϊμπριτζ, Δρ. Valerie Voon έδειξε πρόσφατα πως οι άνδρες που περιγράφουν τον εαυτόν τους ως εθισμένο στην πορνογραφία (και οι οποίοι έχασαν σχέσεις εξ αιτίας της) παρουσιάζουν αλλαγές στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου – στο κέντρο ανταμοιβής – που αλλάζει στους ναρκομανείς. Η μελέτη αυτή – που δεν έχει ακόμα δημοσιευθεί – θα παρουσιασθεί την ερχόμενη εβδομάδα στο πρόγραμμα του Καναλιού 4, «Το Πορνό στο Μυαλό».  Οι νευροσκεπτικιστές ίσως να αντιτείνουν πως οι απεικονίσεις του εγκεφάλου ναρκομανών (ο οποίος φωτίζεται σε ορισμένα σημεία) δεν μας λένε κάτι καινούργιο: ήδη γνωρίζουμε πως οι άνθρωποι αυτοί είναι εθισμένοι.  Όμως βοηθούν σε κάτι: γνωρίζοντας πως όντως επηρεάζεται το κέντρο ανταμοιβής, εξηγούνται και ορισμένα πορνογραφικά παράδοξα. 

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, εγώ και άλλοι ψυχίατροι αρχίσαμε να παρατηρούμε τα εξής.  Ένας ενήλικας άνδρας, μέσα σε μια ευτυχισμένη σχέση, εξεταζόμενος για κάποιο μη-ρομαντικό ζήτημα, πιθανόν να έλεγε πως του κινήθηκε η περιέργεια για την πορνογραφία που ανθίζει στο διαδίκτυο, πως οι περισσότερες ιστοσελίδες του φάνηκαν βαρετές μεν, αλλά πως σύντομα εντόπισε ορισμένες που τον γοήτευσαν σε βαθμό να τις επιζητεί επίμονα.  Όσο περισσότερο χρησιμοποιούσε την πορνογραφία, τόσο αυξανόταν και η επιθυμία του να την χρησιμοποιεί.

Και όμως, παρ’ ότι την επιζητούσε, δεν του άρεσε (πορνογραφικό παράδοξο Νο.1).  Οι επιθυμίες αυτές ήταν τόσο έντονες, που μπορούσε να τις αισθανθεί και μόνο που σκεφτόταν τον υπολογιστή του (πορνογραφικό παράδοξο Νο.2).  Ο ασθενής επίσης έλεγε πως κάθε άλλο παρά τον προσέλκυε πλέον η ιδέα του σεξ με την σύντροφό του: αντιθέτως, ένοιωθε λιγότερη έλξη για αυτήν (πορνογραφικό παράδοξο Νο.3).  Μέσα από την πορνογραφία είχε αποκτήσει νέα σεξουαλικά γούστα.

Συχνά μιλούμε για τα εθισμένα άτομα ως να έχουν απλώς «ποσοτικά προβλήματα» - πως κάνουν «πολλή χρήση», και πως «θα πρέπει να την ελαττώσουν».  Οι πορνογραφικοί εθισμοί όμως έχουν και ένα ποιοτικό συστατικό: αλλάζουν τα σεξουαλικά γούστα. Ορίστε πώς το κάνουν.

Μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες πίστευαν πως τα μυαλά μας ήταν κάτι το σταθερό – τα κυκλώματά τους ήδη σχηματισμένα και οριστικοποιημένα στην παιδική ηλικία, ή απλώς «σύμφυτα».  Τώρα γνωρίζουμε πως ο εγκέφαλος είναι «νευροπλαστικός», και όχι μόνο μπορεί να αλλάξει, αλλά επίσης λειτουργεί αλλάζοντας την δομή του καθώς ανταποκρίνεται σε κάποια επαναλαμβανόμενη διανοητική εμπειρία.

Ένας κύριος μοχλός αυτής της πλαστικής αλλαγής είναι το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου, το οποίο κανονικά πυροδοτείται όταν επιτυγχάνουμε κάποιο στόχο.  Εκλύεται ένα χημικό του εγκεφάλου – η ντοπαμίνη – που μας δίνει την αίσθηση της συγκίνησης που συνοδεύει το κατόρθωμα.  Συνενώνει και τους συνδέσμους μεταξύ των νευρώνων μέσα στον εγκέφαλο οι οποίοι μας βοήθησαν να επιτύχουμε εκείνο τον στόχο. Η ντοπαμίνη εκλύεται και κατά την στιγμή μιας σεξουαλικής διέγερσης και καινοτομίας.  Οι σκηνές πορνό που είναι γεμάτες από καινοτόμους «συντρόφους», πυροδοτούν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου, οι εικόνες αυτές ενισχύονται, και έτσι αλλοιώνουν τα σεξουαλικά γούστα του χρήστη.

Πολλές ουσίες που γίνεται κατάχρηση διεγείρουν άμεσα την έκλυση ντοπαμίνης – χωρίς να χρειάζεται να εργασθούμε για να πετύχουμε κάποιο στόχο.  Αυτό μπορεί να ζημιώσει το σύστημα ανταμοιβής της ντοπαμίνης. Με την πορνογραφία, έχουμε «σεξ» χωρίς τον κόπο της ερωτοτροπίας (φλερτ).  Τώρα, οι απεικονίσεις δείχνουν πως και τα πορνό μπορούν να επηρεάσουν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου.

Άπαξ και αλλοιωθεί το κέντρο ανταμοιβής, το άτομο θα επιδιώκει καταναγκαστικά εκείνη την δραστηριότητα ή και τον τόπο που είχε διεγείρει την έκλυση της ντοπαμίνης. (Όπως οι ναρκομανείς που διεγείρονται όταν περνούν από το στενοσόκακο όπου είχαν πρωτοδοκιμάσει την κοκαΐνη, έτσι και οι ασθενείς διεγείρονταν όταν σκέπτονταν τους υπολογιστές τους).  Επιζητούν αρνητικές συνέπειες. (Γι’ αυτό εκείνοι οι ασθενείς μπορούσαν να επιζητούν επίμονα την πορνογραφία χωρίς να τους αρέσει).  Ακόμη χειρότερα, ένα κατεστραμμένο σύστημα ντοπαμίνης καθιστά το άτομο πιο «ανεκτικό» στη δραστηριότητα εκείνη και να χρειάζεται ακόμα περισσότερα ερεθίσματα, προκειμένου να ξανα-αποκτήσει την ηδονή της διέγερσης και να κατευνάσει την επιθυμία.  Η «ανεκτικότητα» είναι που ωθεί την αναζήτηση μιας πιο ενισχυμένης διέγερσης, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει την αλλαγή των σεξουαλικών γούστων σε άκρα.

Η πιο εμφανής αλλαγή στην πορνογραφία είναι το πώς είναι τόσο εμποτισμένο με επιθετικότητα και σαδομαζοχισμό το σεξ. Με την αύξηση της ανεκτικότητας προς την σεξουαλική διέγερση, αυτή παύει πλέον να δίνει ικανοποίηση. Μόνο με την εισαγωγή ενός δεύτερου μοχλού – τον μοχλό της επιθετικότητας – μπορεί ο εθισμένος να διεγερθεί. Γι’ αυτό – για τα άτομα που έχουν την ψυχολογική προδιάθεση – υπάρχουν οι σκηνές με θυμωμένο σεξ, με άνδρες να εκσπερματώνουν προσβλητικά πάνω σε πρόσωπα γυναικών, άγρια πρωκτική διείσδυση κλπ..  Οι πορνογραφικές ιστοσελίδες επίσης βρίθουν από τα συμπλέγματα που είχε περιγράψει ο Φρόϋντ: Οι ιστοσελίδες με θέμα τα αρχικά MILF ("mothers I'd like to fuck") δηλαδή «μητέρες που θα ήθελα να γ****σω» μας δείχνουν πως το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα συνεχίζει να υπάρχει˙ οι ιστοσελίδες με θέμα τα συνοδευτικά χτυπήματα στα οπίσθια δίνουν σεξουαλική υπόσταση σε κάποιο παιδικό τραύμα˙ και πάρα πολλές άλλες σελίδες, με στοματικές και πρωκτικές εμμονές.  Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά δείχνουν ότι το μικρό, βρώμικο μυστικό της πορνογραφίας είναι πως αυτό που διακρίνει τις «ΑΥΣΤΗΡΩΣ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ» ιστοσελίδες είναι το πόσο «παιδικές» αυτές είναι – δηλαδή, πόση ισχύ αντλούν από τα παιδικά μας συμπλέγματα και τις μορφές σεξουαλικότητας και επιθετικότητας.  Η πορνογραφία δεν είναι η «αιτία» αυτών των συμπλεγμάτων, όμως μπορεί να τα ενισχύσει, με το να τα ενσωματώνει μέσα στο σύστημα ανταμοιβής.  Η πορνογραφία είναι η σκανδάλη που ορίζει την έναρξη σε μια «νέο-σεξουαλικότητα» - μια αλληλεπίδραση ανάμεσα στις φαντασιώσεις του πορνογράφου και εκείνες του θεατή.

Απ’ όλα τα ένστικτά μας, η σεξουαλικότητα είναι ίσως το πιο πλαστικό, καθώς μοιάζει να έχει ελευθερώσει τον εαυτόν της από τον πρωτεύοντα σκοπό της – την αναπαραγωγή – παρ’ ότι κάποιο αφελές βιολογικό διήγημα περιγράφει τα σεξουαλικά μας γούστα ως σύμφυτα και αναλλοίωτα, και επιμένει πως πάντα μας ελκύουν τα ίδια, βιολογικά υγιή, συμμετρικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες, ενδεικτικά του «αυτό το άτομο θα παράγει υγιείς απογόνους».  Σαφώς όμως, δεν νοιώθουμε όλοι έλξη στον ίδιο τύπο ή άτομο.

Τα σεξουαλικά γούστα αλλάζουν από εποχή σε εποχή: οι σέξυ θεές που ζωγράφιζε ο Ρούμπενς είναι αρκετά τροφαντές, συγκριτικά με τα σημερινά μέτρα.  Και τα σεξουαλικά γούστα αλλάζουν από άτομο σε άτομο: διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικούς ρομαντικούς «τύπους». Οι «τύποι» τείνουν να είναι καρικατούρες: το ελεύθερο πνεύμα, ο καλλιτεχνικός τύπος, το κακό παιδί, ο δυνατός, λιγομίλητος τύπος, η αφοσιωμένη γυναίκα, κ.ο.κ.. Μαθαίνουμε πως οι «τύποι» έχουν σχέση με την πλαστικότητα, αφού πρώτα έχουμε ανακαλύψει την ιστορία του ατόμου. Η γυναίκα που νοιώθει έλξη για τον «μη διαθέσιμο άνδρα» συχνά είναι λόγω απώλειας του πατέρα της στα παιδικά της χρόνια. Ο άνδρας που νοιώθει έλξη για μια «βασίλισσα του πάγου» θα είχε μια αποστασιοποιημένη, κριτική μητέρα. Ελάχιστα σύμφυτα στοιχεία υπάρχουν σε αυτές τις λεπτομέρειες έλξης.  Όμως το αποφασιστικό σημάδι πως η σεξουαλική επιθυμία δεν είναι υποχρεωτικά σύμφυτη με την αναπαραγωγή είναι η ύπαρξη του φετιχιστή, ο οποίος νοιώθει περισσότερη έλξη για ένα υπόδημα παρά για το πρόσωπο που το φοράει.

Τα σεξουαλικά γούστα αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου της ζωής μας. Δεν είναι ο κάθε έρωτας κεραυνοβόλος με την πρώτη ματιά, βασισμένος στην εμφάνιση. Μπορεί να μην προσέξουμε πως κάποιος είναι ιδιαίτερα ελκυστικός, παρά μόνο όταν τον ερωτευθούμε και νοιώσουμε τόση ευχαρίστηση κοντά του, που σύντομα «αφυπνιζόμαστε» και στην γοητεία του.  Επίσης τα επιτυχημένα μονογαμικά ζευγάρια τα οποία νοιώθουν αγάπη και έλξη ο ένας για τον άλλον επί δεκαετίες, σιγά-σιγά αλλάζουν τα σεξουαλικά τους γούστα καθώς οι σύντροφοί τους γερνάνε και αλλάζουν μορφή.  Μερικές φορές η αλλαγή έρχεται γρήγορα, αλλά καμία αλλαγή δεν είναι τόσο γρήγορη ή ριζική, όσο εκείνες που συμβαίνουν στους εφήβους, οι οποίοι μεταβαίνουν από τα περιορισμένα θέλγητρα στα ολότελα καταστροφικά.

Τα μυαλά των εφήβων είναι ιδιαίτερα πλαστικά. Τώρα, η 24ωρη και καθημερινή διάθεση πορνογραφίας στο διαδίκτυο θέτει τα θεμέλια των σεξουαλικών τους γούστων. Στην καθηλωτική ταινία του Beeban Kidron «InRealLife» (Στην Πραγματικότητα) με θέμα τις επιδράσεις του διαδικτύου στους εφήβους, ένα 15χρονο αγόρι εξαιρετικής ειλικρίνειας και κουράγιου εκφράζει τι ακριβώς συμβαίνει στις ζωές εκατομμυρίων εφήβων αγοριών. Της δείχνει τις εικόνες πορνό που διεγείρουν τον ίδιο και τους φίλους του, και περιγράφει το πώς αυτοί έχουν καλουπώσει την δική τους «πραγματική» σεξουαλική δραστηριότητα.  Λέει: «Κάνεις δοκιμή με ένα κορίτσι και έχεις μια τέλεια εικόνα του τι είχες δει στο διαδίκτυο…θέλεις να είναι ακριβώς όπως εκείνη που είχες δει στο διαδίκτυο… είμαι πάρα πολύ ευγνώμων σε όποιον έχει δημιουργήσει αυτές τις ιστοσελίδες, και που είναι και δωρεάν, αλλά από άλλες απόψεις, έχει καταστρέψει την όλη αίσθηση της αγάπης.  Με πονά, διότι τώρα διαπιστώνω πόσο δύσκολο είναι για μένα να βρω στην πράξη κάτι που να με συνδέει με ένα κορίτσι.»

Τα σεξουαλικά γούστα και οι ρομαντικές νοσταλγίες των αγοριών αυτών έχουν πάψει να συνδέονται μεταξύ τους. Εν τω μεταξύ, τα κορίτσια έχουν «φορτώσει» πάνω σε αυτούς την προσδοκία πως εκείνοι πρέπει να παίζουν τους ρόλους που έχουν γραφτεί από πορνογράφους.  Κάποτε, την πορνογραφία την χρησιμοποιούσαν οι έφηβοι για να εξερευνήσουν, να προετοιμάσουν και να ελαφρώσουν την σεξουαλική ένταση, προσδοκώντας μια πραγματική σχέση εν καιρώ.  Σήμερα, η πορνογραφία τα έχει παραγκωνίσει όλα αυτά.

Στο βιβλίο της, «Bunny Tales: Behind Closed Doors at the Playboy Mansion» (Ιστορίες Κουνελιών: Πίσω από τις Κλειστές Πόρτες στο Αρχοντικό του Playboy), η Izabella St James, που ήταν μια από τις πρώην «επίσημες φιλενάδες» του Χιού Χέφνερ, περιέγραψε το σεξ με τον Χέφνερ. Ο Χέφνερ, σχεδόν ογδοηκοντούτης, έκανε σεξ δύο φορές την εβδομάδα, μερικές φορές με τέσσερις ή και περισσότερες από τις φιλενάδες του ταυτόχρονα, με την Izabella St James ανάμεσά τους.  Διέθετε πρωτοτυπία, ποικιλία, πολλαπλότητα, και γυναίκες που ήσαν πρόθυμες να κάνουν όλα τα κέφια του.  Στο τέλος του χαρούμενου οργίου, γράφει η Izabella St James, ερχόταν το «γκραν φινάλε: αυνανιζόταν ο ίδιος, βλέποντας πορνοταινίες».

Μία μελέτη του Πανεπιστημίου του Κέϊμπριτζ  βρήκε πως ο εγκέφαλος των εθισμένων χρηστών πορνογραφίας αντιδρά με παρόμοιο τρόπο σε ερεθίσματα, όπως κάνει ο εγκέφαλος των αλκοολικών και των ναρκομανών.

Πηγή εικόνας: http://www.independent.co.uk