«Το Άγιον Όρος καθ' όλην την τουρκοκρατία είχε κατατυραννηθή, είχεν υποστή την απληστίαν των ιδίων των σουλτάνων απ' ευθείας. Όταν ακόμη ο Ορχάν είχε πρωτεύουσάν του την Προύσσαν, πολλά από τα στίφη που αποτελούσαν τον στρατόν του και ελήστευαν και ηφάνιζαν ό,τι εύρισκαν εμπρός των, ωθούμενα διαρκώς προς τας ευρωπαϊκάς ακτάς, είχαν περάσει δια θαλάσσης εις την Χαλκιδικήν.

Οι Τούρκοι προσειλκύσθησαν από τους θρύλους περί φυλασσομένων εις το Άγιον Όρος θησαυρών και πολυτίμων αφιερωμάτων και κειμηλίων των παλαιών Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Τότε διηρπάγησαν αι μοναί και πολλοί από τους αμυνθέντας μοναχούς εσφάγησαν.

Ο αυτοκράτωρ του Βυζαντίου κατ' εκείνην την εποχήν ήτο εις πλήρη αδυναμίαν δια την υπεράσπισιν του κράτους του και οι Αγιορείται ηναγκάσθησαν να εξαγοράσουν την ασφάλειάν των δια συμφωνίας με τον Ορχάν, να του πληρώνουν ετησίως τρεις χιλιάδας πεντακόσια άσπρα, απέναντι της υποχρεώσεώς του να μην επιτρέπη επιδρομάς εναντίον των. Αλλ' αυτή η συμφωνία ήτο υποταγή και η πληρωμή των άσπρων φόρος προς τον σουλτάνον. Ο Ορχάν όμως επεκύρωσε την συμφωνάιν εκείνην δια βερατίου, δια του οποίου ωρίζετο ότι το Άγιον Όρος δεν θα επλήρωνε ποτέ τίποτε περισσότερον εις τους σουλτάνους.

Αργότερα ο Αμουράτ αναθεώρησεν την συμφωνίαν του Ορχάν και επέβαλεν εις το Άγιον Όρος την δεκάτην επί των προϊόντων των και με άλλον βεράτιον το απήλλαξεν από κάθεν άλλην φορολογικήν επιβάρυνσιν.

Μετά την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως ο Μωάμεθ Β΄ έσχισε το βεράτιον του πατρός του και επέβαλεν εις τους Αγιορείτας πλην της δεκάτης και κεφαλικόν φόρον από δύο χιλιάδας πεντακόσια γρόσια, εκδώσας νέον βεράτιον, δια του οποίου μάλιστα κατηράτο εκείνους που θα ήθελαν εις το μέλλον να επιβάλουν βαρύτερον φόρον επί του Αγίου Όρους. Αλλ' ο ίδιος μετ' ολίγα έτη ηύξησε τον κεφαλικόν φόρον εις δεκαπέντε χιλιάδας γρόσια και επέβαλεν επί πλέον και άλλους ετησίους φόρους δια την διατροφήν και τα ενδύματα των γενιτσάρων.

Κατά το 1806 ο φόρος που εδίδετο εις την Κωνσταντινούπολιν από το Άγιον Όρος είχεν ανέλθει εις το ποσόν των εκατόν δέκα χιλιάδων γροσίων και με τα ποσά που εδίδοντο εις τους πασάδες της Θεσσαλονίκης και των Σερρών και εις διαφόρους εκβιαστάς υπηρετούντας την τουρκικήν διοίκησιν, τα απομυζώμενα εκείθεν ποσά έφθαναν τας διακοσίας χιλιάδας γρόσια. Και ενώ ο φόρος είχε γίνει τόσον βαρύς, είχαν ελαττωθή σημαντικώς τα έσοδα. Κατά καιρούς μέχρι εκείνης της εποχής οι μπέηδες και οι αγάδες της Μακεδονίας, που είχαν γειτονικάς προς το Άγιον Όρος ιδιοκτησίας, είχαν αρπάσει από τα μοναστηριακά κτήματα τετρακοσίας χιλιάδας στρέμματα γης και μάλιστα τα παραγωγικώτερα. Τα ταμεία των κοινοβίων είχαν σχεδόν απογυμνωθή και οι μοναχοί, παρά τας λιτάς συνηθείας της ζωής των, υπέφεραν.

Παρ' όλα λοιπόν τα προνόμιά των, συνιστάμενα εις ένα είδος αυτονομήσεως και εις την απαγόρευσιν της εισόδου του τουρκικού στρατού εις την περιοχήν του Αγίου Όρους, υφίσταντο οι μοναχοί την τυραννίαν» (Διονυσίου Α. Κόκκινου, Η Ελληνική επανάστασις, τ. 2, σ. 395-396).

Επιλογή κειμένου Γιάννης Τ.