— Εχετε διακονήσει σε πολλά και «δύσκολα» μέρη της Γης. Ποιες είναι οι πιο έντονες αναμνήσεις σας;

— Αυτές δεν χωρούν στις γραμμές μιας συνεντεύξεως. Είναι πολλές αναμνήσεις από τα χρόνια που διακόνησα στην Αφρική· από την περίοδο των μεταπτυχιακών σπουδών στη Γερμανία, όταν ταξίδευα μεταφέροντας σε μια βαλίτσα τα απαραίτητα για να τελέσω τη Θεία Λειτουργία για τους Ελληνες μετανάστες σε διάφορες γωνιές των εργοστασίων. Ιδιαίτερα πολλές από τα τελευταία 17 χρόνια στην Αλβανία. Επίσης, αναμνήσεις από επαφές με ανθρώπους διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων σε διάφορες ασιατικές χώρες, στην Ινδία, στην Κίνα, στην Ιαπωνία. Δεν λησμονώ την Πρωτοχρονιά του 1964, στη ζούγκλα μεταξύ Μεξικού και Γουατεμάλας –στη διάρκεια επιστημονικής έρευνας– μόνος και άρρωστος, φιλοξενούμενος από ένα ζευγάρι Αμερικανών ιεραποστόλων που ζούσαν εκεί μεταφράζοντας την Καινή Διαθήκη σε γλώσσες αμερικανικών φυλών. Αναπολώ τις σκέψεις που με είχαν παρηγορήσει: «Ο,τι κι αν συμβεί, είσαι στα χέρια του Θεού. Αποδέξου τη ζωή με τις δυσκολίες της. Να σου φθάνει ο Θεός».

Αργότερα, θυμάμαι, στην Κένυα το 1988, στη Λαϊκίπια, σε 2.000 υψόμετρο, κοντά στον Ισημερινό, κάτω από την επιβλητική κορυφή του όρους Κένυα. Ανάμεσα στους νεοφώτιστους ήταν πολλοί και πολλές από τη φυλή Τουρκάνα, που μέχρι πρότινος ζούσαν σε πρωτόγονες συνθήκες. Είχα τη χαρά να λειτουργήσω μαζί τους στο Ολ Μαράν, σε ένα παράπηγμα που άφηνε ελεύθερο τον βουνίσιο δυνατό αέρα και τη βροχή να ανακατεύονται με τις ψαλμωδίες. Βλέποντας τα ηλιοκαμένα πρόσωπα των νεοφωτίστων Αφρικανών να προσέρχονται εκστατικά στη Θεία Κοινωνία, ένοιωσα την ανάγκη να ομολογήσω: «Εκ μέρους του λαού και της Εκκλησίας της χώρας μου, που την ίδρυσε ο Απόστολος Παύλος, θέλω να σας ζητήσω συγγνώμη γιατί ήρθαμε τόσο αργά, με καθυστέρηση αιώνων».

Ολοζώντανα μένουν στη μνήμη μου τα πρώτα Χριστούγεννα στα Τίρανα, το 1991, όταν λειτουργήσαμε στον καθεδρικό ναό, που ήταν εσωτερικά εντελώς κατεστραμμένος. Είχαμε βάλει νάιλον στα παράθυρα για να κρυώνουμε λιγότερο· η βροχή διαπερνούσε τη στέγη. Ο ναός όμως ήταν κατάμεστος και η ατμόσφαιρα συγκλονιστική. Στη συνέχεια, σκέπτομαι την Πρωτοχρονιά του 1992 στην Κορυτσά. Μετά τον μακροχρόνιο διωγμό, τελέσαμε την πρώτη Λειτουργία στον παλαιό Καθεδρικό ναό της Κορυτσάς, ο οποίος είχε μετατραπεί σε Μουσείο. Το καλοκαίρι, όταν είχα ζητήσει να τον επισκεφθώ, ο πρόεδρος Αλία είχε αποκλείσει οποιαδήποτε επιστροφή του χώρου αυτού στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Είχε υπογραμμίσει: Ποτέ! Να όμως που ο Θεός άνοιξε πάλι δρόμους στα αδιέξοδα. Η συγκινητική εμπειρία συμπυκνώθηκε στη βεβαιότητα: Υπάρχει ελπίδα.