"Ανάθημα" και "Ανάθεμα" στην Παλαιά Διαθήκη

1. Ένα παράξενο χωρίο

Για κάποιον που δεν γνωρίζει τη σημασία των λέξεων: "ανάθεμα" και "ανάθημα", το εδάφιο Λευιτικόν 27/κζ: 28,29 φαίνεται παράξενο. Εκεί αναφέρονται τα εξής, ως διατάξεις του Μωσαϊκού Νόμου: "παν δε ανάθεμα, ό εάν αναθή άνθρωπος τω Κυρίω από πάντων, όσα αυτω εστιν, από ανθρώπου έως κτήνους και από αγρού κατασχέσεως αυτού, ουκ αποδώσεται, ουδέ λυτρώσεται· παν ανάθεμα άγιον αγίων έσται τω Κυρίω. 29 και παν, ό εάν ανατεθή από των ανθρώπων, ου λυτρωθήσεται, αλλά θανάτω θανατωθήσεται".

Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει από το χωρίο αυτό, είναι το εξής: "Μα, πώς είναι δυνατόν, να αφιερώσει κάποιος στον Θεό κάποιον άνθρωπο, και να τον θανατώσει γι' αυτό το λόγο;"

Κυρίως στο ερώτημα αυτό θα απαντήσουμε στη συνέχεια, καθώς θα αναλύουμε τις δύο αυτές λέξεις: "ανάθεμα" και "ανάθημα".

2. Η διαφορά των λέξεων: "ανάθημα" και "ανάθεμα"

Στην Παλαιά Διαθήκη, η λέξη "ανάθημα" (στα Ελληνικά με ήτα), σήμαινε την αφιέρωση κάποιου πράγματος στον Θεό. Οτιδήποτε κάποιος πρόσφερε στον Θεό, ονομαζόταν "ανάθημα" (προσφορά στον Θεό). Υπήρχε όμως και η λέξη: "ανάθεμα" (στα Ελληνικά με έψιλον). Που και αυτό, σήμαινε προσφορά στον Θεό, αλλά με μια αρνητική έννοια.

Η λέξη: "ανάθεμα", στα Εβραϊκά είναι "χερέμ". Σημαίνει αρχικά "κόψιμο", μετά "απόσπαση", και τέλος "αφιέρωση στον Θεό με τρόπο ανέκκλητο". Τι σημαίνει αυτό;

Αυτό σημαίνει, ότι κάτι που αφιερωνόταν στον Θεό ως "ανάθεμα", έπρεπε να μην χρησιμοποιηθεί ΣΕ ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ. Με άλλα λόγια, να καταστραφεί εντελώς, ως ολοκαύτωμα, ως πλήρης και απόλυτη προσφορά στον Θεό. Είτε αυτό ήταν άψυχο αντικείμενο, είτε ήταν έμψυχο, αν κάτι αφιερωνόταν στον Θεό ως "ανάθεμα", έπρεπε να καταστραφεί, ώστε να μην τύχει οποιασδήποτε άλλης χρήσεως! Σε αντίθεση, αν κάτι προσφερόταν ως "ανάθημα" (με ήτα), μπορούσε να εξαγορασθεί, αν πληρωνόταν η τιμή του στον ναό, είτε ήταν κάτι έμψυχο, είτε άψυχο.

Το χωρίο αυτό που εξετάζουμε στο Λευιτικό 27/κζ: 28,29, αυτή ακριβώς τη διαφοροποίηση ξεκαθαρίζει. Ενώ στα υπόλοιπα χωρία του κεφαλαίου αυτού, κανονίζεται η τιμή εξαγοράς των αναθημάτων, (με ήτα), στα εδάφια 28 και 29 ξεκαθαρίζεται, ότι αυτή η διευθέτηση εξαγοράς, ΔΕΝ ισχύει για οτιδήποτε έχει προσφερθεί ως "ανάθεμα" (με έψιλον). Είτε άψυχο είναι, είτε έμψυχο, αυτό το αντικείμενο, το ζώο ή ο άνθρωπος, πρέπει να καταστραφεί ή να πεθάνει.

Πρόκειται λοιπόν για εντελώς διαφορετικά είδη προσφοράς. Το "ανάθημα", ήταν κάτι που ευαρεστεί τον Θεό, και που του προσφερόταν, με δυνατότητα εξαγοράς, έτσι ώστε είτε να χρησιμοποιηθεί από τους υπευθύνους του ναού άμεσα, είτε να καταλήξουν τα χρήματα εξαγοράς του στον ναό και τους ιερείς, που ζούσαν από αυτά και από τις προσφορές. Αντιθέτως, το "ανάθημα", θεωρείτο κάτι "καταραμένο", που έπρεπε να εξαφανισθεί, γιατί η ύπαρξή του προξενούσε ζημιά στον λαό. Γι' αυτό δεν υπήρχε δυνατότητα εξαγοράς. Αυτό λοιπόν το επιβλαβές αντικείμενο ή πλάσμα, παραδιδόταν στον Θεό, με την αποκοπή του από τον κόσμο μας, μέσω καταστροφής.

Από τη σημασία του "αναθέματος", καταλαβαίνουμε και την προέλευση της λέξεως: "ανάθεμα" όπως τη χρησιμοποιούμε σήμερα. Γιατί αν και σήμερα δεν τη χρησιμοποιούμε για "καταστροφή", παραμένει η αρνητική έννοια της λέξεως, όπως παραμένει και η παράδοση του "αναθεματισμένου" στην κρίση του Θεού.

3. Χρήση του "αναθέματος" στον αρχαίο Ισραήλ

Έτσι λοιπόν, ενώ για τα "αναθήματα" η προσφορά των Ισραηλιτών ήταν διαρκής και καθημερινή μέσω των προσφορών και των θυσιών, για τα "αναθέματα", λόγω της αρνητικής τους σημασίας και της καταστροφής που υφίσταντο, η προσφορά τους ήταν σπανιότατη και συγκεκριμένη, γιατί ήταν μια προσφορά που δεν προξενούσε την παραμικρή ωφέλεια. Χρησιμοποιούνταν οι προσφορές αυτές, για κάτι (ή για κάποιον) που θεωρείτο καταραμένο και επιβλαβές.

Για παράδειγμα, αυτό συνέβαινε για τα λάφυρα και τους κατοίκους μιας πόλης που χαρακτηριζόταν "ανάθεμα". Αν μια πόλη χαρακτηριζόταν "καταραμένη" ενώπιον του Θεού, αυτή και τα λάφυρα που θα υπήρχαν εκεί, θεωρούνταν "ανάθεμα" στον Θεό. Και κανείς Ισραηλίτης δεν θα έπρεπε να πάρει ούτε λάφυρο, ούτε ζώο, ούτε δούλο από την πόλη αυτή. Θα έπρεπε όλοι και όλα σε αυτή την πόλη να καταστραφούν εντελώς, και να μη γίνει σε οτιδήποτε από αυτή την πόλη χρήση. Τα πάντα παραδίδονταν στην καταστροφή και οι ψυχές των σφαγμένων στην κρίση του Θεού ως "ανάθεμα".

Εδώ πρέπει να προσέξουμε το εξής: Δεν μιλάμε για "θυσίες", αλλά για "καταστροφή" των αντικειμένων και των κατοίκων. Μιλάμε δηλαδή για καταστροφή κάποιου αντικειμένου ή πλάσματος, που θεωρείται ως "καταραμένο", και παράδοσή του στην κρίση του Θεού, και όχι για κάτι που ευχαριστεί τον Θεό, όπως είναι οι θυσίες. Οι θυσίες, θεωρούνταν "αναθήματα", και ήταν κάτι που μπορούσε να εξαγορασθεί. Όμως το ανάθεμα, ΔΕΝ είχε δυνατότητα εξαγοράς. Ήταν κάτι καταραμένο που έπρεπε να αποκοπεί, να εξαφανισθεί από τον κόσμο μας, ως φορέας μολυσμού.

Οι Ισραηλίτες, χρησιμοποιούσαν τον χαρακτηρισμό "ανάθεμα", μόνο σε ειδικές περιπτώσεις εχθρικών πόλεων που ήταν εντελώς διεφθαρμένες, σε σημείο που κάθε τι που υπήρχε μέσα σε αυτές, να θεωρείται μολυσμένο και επιβλαβές, άξιο μόνο για καταστροφή. Μιλάμε για πόλεις ειδωλολατρικές που έκαιγαν ακόμα και τα παιδιά τους ως θυσία στους ειδωλολατρικούς "θεούς" τους, και έκαναν κάθε είδους ακαθαρσία, έτσι ώστε να χαρακτηρισθούν ως "ανάθεμα". Αν κάποια πόλη δεν βρισκόταν σε τέτοια ηθική κατάπτωση, ΔΕΝ θεωρείτο ανάθεμα. Στην περίπτωση αυτή, οι Ισραηλίτες έπαιρναν λάφυρα και δούλους, και μπορούσαν αυτά να τα εξαγοράσουν και να τα χρησιμοποιήσουν όπως ήθελαν. Αλλά σε μια εντελώς διεφθαρμένη πόλη, έπρεπε τα πάντα να καταστραφούν ως "ανάθεμα". Το τι έκαναν οι άνθρωποι σε τέτοιου είδους πόλεις, ώστε ο Θεός να αναγκαστεί να διατάξει γενοκτονία τους μέσω "αναθέματος", μπορεί ο αναγνώστης να δει στο σχετικό μας άρθρο.

Μια τέτοια πόλη ήταν η Ιεριχώ. Δείτε τι λέει στο Ιησούς του Ναυή 6/ς: 18,19: "αλλά υμείς φυλάξεσθε σφόδρα από του αναθέματος, μήποτε ενθυμηθέντες υμείς αυτοί λάβητε από του αναθέματος και ποιήσητε την παρεμβολήν των υιών Ισραήλ ανάθεμα και εκτρίψητε ημάς· 19 και παν αργύριον ή χρυσίον ή χαλκός ή σίδηρος άγιον έσται τω Κυρίω, εις θησαυρόν Κυρίου εισενεχθήσεται. 20 και εσάλπισαν ταις σάλπιγξιν οι ιερείς· ως δε ήκουσεν ο λαός των σαλπίγγων, ηλάλαξε πας ο λαός άμα αλαλαγμω μεγάλω και ισχυρω και έπεσεν άπαν το τείχος κύκλω, και ανέβη πας ο λαός εις την πόλιν. 21 και ανεθεμάτισεν αυτήν Ιησούς και όσα ην εν τη πόλει από ανδρός και έως γυναικός, από νεανίσκου και έως πρεσβύτου και έως μόσχου και υποζυγίου, εν στόματι ρομφαίας".

Προσέξτε το εξής: Αν έπαιρναν οτιδήποτε από τα περιεχόμενα της πόλης ως λάφυρο, θα γινόταν "ανάθεμα" ο ίδιος ο Ισραήλ! Τόσο δεσμευτικό ήταν να μην αγγίξουν ακάθαρτο από αυτή την πόλη. Και μόνο τα (πολύτιμα) μέταλλα της πόλης, θα δίνονταν στο θησαυροφυλάκιο του ναού. Αλλά κανείς Ισραηλίτης δεν θα έπαιρνε οποιοδήποτε λάφυρο. (Επίσης, ειδικά για την Ιεριχώ, εξαίρεση από το "ανάθεμα", αποτελούσε το σπιτικό της πόρνης Ραάβ, η οποία βοήθησε τους κατασκόπους του Ισραήλ, επειδή πίστεψε στον Θεό τους, με αποτέλεσμα να γίνει και πρόγονος του Ιησού Χριστού!!!).

Συνεχίζοντας στο παράδειγμα της Ιεριχώ, δείτε τι συνέβη, όπως έξιστορείται στο Ιησούς του Ναυή κεφάλαιο 7/ζ:

"1. ΟΜΩΣ, οι γιοι Ισραήλ έκαναν παράβαση στο ανάθεμα· επειδή, ο Αχάν, ο γιος τού Χαρμί, γιου τού Ζαβδί, γιου τού Ζερά, από τη φυλή τού Ιούδα, πήρε από το ανάθεμα· και η οργή τού Κυρίου άναψε ενάντια στους γιους Ισραήλ.

2. Και ο Ιησούς έστειλε ανθρώπους από την Ιεριχώ στη Γαι, που ήταν κοντά στη Βαιθ-αυέν, προς το ανατολικό μέρος τής Βαιθήλ· και τους είπε, λέγοντας: Ανεβείτε, και κατασκοπεύστε τη γη. Και οι άνθρωποι ανέβηκαν και κατασκόπευσαν τη Γαι. 3. Και όταν γύρισαν στον Ιησού του είπαν: Ας μη ανέβει ολόκληρος ο λαός, αλλά μέχρι δύο ή τρεις χιλιάδες άνδρες ας ανέβουν, και ας πατάξουν τη Γαι· μη βάλεις ολόκληρο τον λαό σε κόπο φέρνοντάς τον μέχρις εκεί· επειδή, είναι λίγοι. 4. Και ανέβηκαν εκεί από τον λαό μέχρι 3.000 άνδρες· και έφυγαν από το πρόσωπο των ανδρών τής Γαι. 5. Και οι άνδρες τής Γαι πάταξαν απ' αυτούς μέχρι 36 από τους άνδρες· και τους καταδίωξαν μπροστά από την πύλη μέχρι τη Σιβαρείμ, και τους πάταξαν στο κατωφερές μέρος· για το οποίο οι καρδιές τού λαού διαλύθηκαν, και έγιναν σαν νερό.

6. Και ο Ιησούς ξέσχισε τα ιμάτιά του, και έπεσε καταγής επάνω στο πρόσωπό του, μπροστά στην κιβωτό τού Κυρίου μέχρι την εσπέρα, αυτός και οι πρεσβύτεροι του Ισραήλ, και έβαλαν χώμα επάνω στα κεφάλια τους. 7. Και ο Ιησούς είπε: Α! Κυρίαρχε Κύριε, γιατί διαπέρασες αυτόν τον λαό διαμέσου του Ιορδάνη, για να μας παραδώσεις στα χέρια των Αμορραίων, ώστε να μας αφανίσουν; Είθε να ήμασταν ευχαριστημένοι, καθώς καθόμασταν πέρα από τον Ιορδάνη! 8. Ω! Κύριε, τι να πω, αφού ο Ισραήλ έστρεψε τα νώτα μπροστά στους εχθρούς του; 9. Κι ακούγοντας οι Χαναναίοι και όλοι οι κάτοικοι της γης, θα μας περικυκλώσουν, και θα εξαλείψουν το όνομά μας από τη γη· και τι θα κάνεις για το μεγάλο σου όνομα;

10. Και ο Κύριος είπε στον Ιησού: Σήκω· γιατί έπεσες έτσι επάνω στο πρόσωπό σου; 11. Ο Ισραήλ αμάρτησε, και μάλιστα παρέβηκαν τη διαθήκη μου, που τους πρόσταξα· και επιπλέον, πήραν από το ανάθεμα, και επιπλέον έκλεψαν, και επιπλέον είπαν ψέματα, και επιπλέον το έβαλαν στα σκεύη τους· 12. γι' αυτό, δεν θα μπορέσουν οι γιοι Ισραήλ να σταθούν μπροστά από τους εχθρούς τους, αλλά θα στρέψουν τα νώτα μπροστά στους εχθρούς τους, επειδή έγιναν ανάθεμα· ούτε θα είμαι πλέον μαζί σας, αν δεν εξαλείψετε το ανάθεμα από ανάμεσά σας· 13. καθώς θα σηκωθείς, αγίασε τον λαό, και πες: Αγιαστείτε για την αυριανή ημέρα· επειδή, έτσι λέει ο Κύριος ο Θεός τού Ισραήλ· Υπάρχει ανάθεμα ανάμεσά σου, Ισραήλ· δεν μπορείς να σταθείς μπροστά από τους εχθρούς σου, μέχρις ότου αφαιρέσετε το ανάθεμα από ανάμεσά σας· 14. προσέλθετε, λοιπόν, το πρωί σύμφωνα με τις φυλές σας· και η φυλή, την οποία ο Κύριος θα πιάσει, θα προσέλθει κατά συγγένειες· και η συγγένεια, την οποία ο Κύριος θα πιάσει, θα προσέλθει κατά οικογένειες· και η οικογένεια, την οποία ο Κύριος θα πιάσει θα προσέλθει κατά άνδρες· 15. και όποιος πιαστεί, που έχει το ανάθεμα, θα κατακαεί με φωτιά, αυτός και όλα όσα έχει· επειδή, παρέβηκε τη διαθήκη τού Κυρίου, και επειδή έπραξε ανομία στον Ισραήλ.

16. Και ο Ιησούς, αφού σηκώθηκε το πρωί, έφερε τον Ισραήλ σύμφωνα με τις φυλές τους· και πιάστηκε η φυλή τού Ιούδα· 17. και έφερε τις συγγένειες του Ιούδα, και πιάστηκε η συγγένεια των Ζαραϊτών· και έφερε τη συγγένεια των Ζαραϊτών κατά άνδρες, και πιάστηκε ο Ζαβδί· 18. και έφερε την οικογένειά του κατά άνδρες, και πιάστηκε ο Αχάν, ο γιος τού Χαρμί, γιου τού Ζαβδί, γιου τού Ζερά, από τη φυλή τού Ιούδα.

19. Και ο Ιησούς είπε στον Αχάν: Παιδί μου, δώσε τώρα δόξα στον Κύριο τον Θεό τού Ισραήλ, και εξομολογήσου σ' αυτόν, και πες μου τώρα τι έπραξες· μη το κρύψεις από μένα.

20. Και ο Αχάν αποκρίθηκε στον Ιησού, και είπε: Αληθινά, εγώ αμάρτησα στον Κύριο τον Θεό τού Ισραήλ, και έπραξα έτσι κι έτσι· 21. βλέποντας ανάμεσα στα λάφυρα μια καλή Βαβυλωνιακή στολή, και 200 σίκλους ασήμι, και μία ράβδο χρυσάφι βάρους 50 σίκλων, τα επιθύμησα, και τα πήρα· και δες, είναι κρυμμένα στη γη, στο μέσον τής σκηνής μου, και το ασήμι κάτω απ' αυτά.

22. Και ο Ιησούς έστειλε ανθρώπους· και έτρεξαν στη σκηνή, και πραγματικά, ήσαν κρυμμένα στη σκηνή του, και το ασήμι κάτω απ' αυτά. 23. Και τα πήραν από το μέσον τής σκηνής, και τα έφεραν στον Ιησού, και σε όλους τούς γιους Ισραήλ, και τα έβαλαν μπροστά στον Κύριο.

24. Τότε, ο Ιησούς, και ολόκληρος ο Ισραήλ μαζί του, έπιασαν τον Αχάν, τον γιο τού Ζερά, και το ασήμι, και τη στολή, και τη ράβδο από το χρυσάφι, και τους γιους του, και τις θυγατέρες του, και τα βόδια του, και τα γαϊδούρια του, και τα πρόβατά του, και τη σκηνή του, και όλα όσα είχε, και τους έφεραν στην κοιλάδα Αχώρ.

25. Και ο Ιησούς είπε: Γιατί μας κατατάραξες; Ο Κύριος θα σε καταταράξει αυτή την ημέρα. Και ολόκληρος ο Ισραήλ τον λιθοβόλησε με πέτρες, και τους κατέκαψαν με φωτιά, και τους λιθοβόλησαν με πέτρες. 26. Και έστησαν επάνω του έναν μεγάλο σωρό από πέτρες, που μένει μέχρι σήμερα· έτσι ο Κύριος έπαυσε από την έξαψη του θυμού του· γι' αυτό, το όνομα εκείνου του τόπου αποκαλείται, Κοιλάδα Αχώρ μέχρι αυτή την ημέρα".
 

Στο απόσπασμα αυτό, φαίνεται σαφέστατα όχι μόνο η σοβαρότητα και η συγκεκριμένη χρήση της έννοιας του "αναθέματος", αλλά και τι ακριβώς σήμαιναν τα λόγια στο χωρίο του Λευιτικού που εξετάζουμε. Το "ανάθεμα", ήταν κάτι που έπρεπε να καταστραφεί υποχρεωτικά, γιατί αποτελούσε πηγή κατάρας ανάμεσα στον λαό. Και όταν αναφερόταν σε ανθρώπους, δεν ήταν "ανθρωποθυσία", αλλά "απαλλαγή από τον φορέα της κατάρας".

Τελειώνοντας, θα αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό χωρίο, που δείχνει πώς ένιωθαν οι Ισραηλίτες για κάτι που θεωρείτο ακάθαρτο: "Συρθείτε, Συρθείτε, βγείτε έξω από εκεί, μη αγγίξετε ακάθαρτον· από μέσα απ' αυτή βγείτε έξω· καθαριστείτε εσείς που βαστάζετε τα σκεύη τού Κυρίου" (Ησαϊας 52/νβ: 11). Κάθε τι που ανήκε σε ένα χώρο αναθέματος, ήταν ακάθαρτο και έπρεπε να μην ληφθεί από κανέναν Ισραηλίτη. Κάτι τέτοιο ήταν το ανάθεμα, και έπρεπε να εξαφανισθεί από την περιοχή που έλεγχε ο Ισραήλ, και που έπρεπε να παραμείνει στην επιδοκιμασία το Θεού. Είτε αυτό ήταν άψυχο, είτε έμψυχο.

Γ. Κ.