Το ωραίο είναι η λαμπρότης τού αληθινού, έλεγε ο Πλάτων: βεβαίωση που το δαιμόνιο τής ελληνικής γλώσσας συμπλήρωσε αφού επινόησε ένα μοναδικό όρο, την καλοκαγαθία, που κάνει το καλό και το ωραίο, τις δύο πλαγιές μιας μοναδικής κορυφής. Στον τελευταίο βαθμό τής συνθέσεως, αυτόν τής Αγίας Γραφής, το αληθινό και το καλό προσφέρονται στη θεωρία, η ζωντανή συμβίωσή τους σημειώνει την ολοκληρία τού όντος και εκπέμπει την ωραιότητα.

Το πουλί επάνω στον κλάδο, ο κρίνος στους αγρούς, το ελάφι στο δάσος, το ψάρι στη θάλασσα, τα αναρίθμητα πλήθη ευθύμων ανθρώπων διακηρύττουν με αγαλλίαση: ο Θεός είναι αγάπη! Αλλά πιο κάτω, και σαν να φέρονται όλες αυτές οι φωνές, ακούγεται από βαθειά η φωνή αυτών που προσφέρουν θυσία: ο Θεός είναι αγάπη!

Οι θυσιασμένοι, οι μάρτυρες, αυτοί οι τραυματισμένοι φίλοι τού Νυμφίου, οι οποίοι δίνονται σαν θαύμασμα στους αγγέλους και τους ανθρώπους, παριστούν τις βασικές συμφωνίες τής απείρου ωδής τής σωτηρίας. Τους θερισμένους στάχεις, ο Κύριος τους τοποθετεί στους σιτοβολώνες τής βασιλείας του. Η παράδοση βλέπει, σ’ αυτό, την εν Χριστώ διαμόρφωση μέσα στην ωραιότητα· ο Νικόλαος Καβάσιλας, ο μεγάλος λειτουργιολόγος τού ΙΔ΄ αι., το λέγει όταν μιλά για εκείνους οι οποίοι αγάπησαν υπεράνω από όλα την υπέρτατη Ωραιότητα, σπόρο τού θείου, αγάπη ριζωμένη μέσα στην καρδιά.

Παράγοντας τον κόσμο από το μηδέν, ο Δημιουργός, σαν θείος ποιητής, συνθέτει τη Συμφωνία του σε έξι ημέρες, το Εξαήμερο, και σε κάθε μία τών πράξεών του «είδεν ότι καλόν». Το ελληνικό κείμενο τής βιβλικής διηγήσεως λέγει καλ-ωραίο και όχι αγαθό-καλό, η εβραϊκή δε λέξη σημαίνει τα δύο ταυτόχρονα. Εξ άλλου, το ρήμα δημιουργώ είναι κλιτό στην εβραϊκή γλώσσα κατά τον τετελεσμένο χρόνο: ο κόσμος έ χ ε ι  δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί, είναι δημιουργημένος και  θ α  δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί  μέχρι τής τελειώσεώς του. Βγαίνοντας από τα χέρια τού Θεού, το σπέρμα είναι πιο ωραίο, αλλά καλεί την εξέλιξή του, την τόσο ζωηρή και τραγική ιστορία τής συνεργείας τής θείας και τής ανθρωπίνης ενεργείας. Κατά τον Μάξιμο Ομολογητή η συμπλήρωση τής πρώτης ωραιότητος μέσα στην τέλεια ωραιότητα τοποθετείται στο τέλος και παίρνει το όνομα τής Βασιλείας.

Η Παράδοση προσφέρει εδώ μια σπουδαία αλήθεια. Ένας μεγάλος πνευματικός τού Δ΄ αιώνα, ο Ευάγριος, σχολιάζοντας την παραλλαγή τού «Πάτερ ημών» στο ευαγγέλιο τού αγίου Λουκά, όπου στη θέση τής Βασιλείας διαβάζει «ελθέτω το Άγιόν σου Πνεύμα» λέγει: η Βασιλεία τού Θεού είναι το Άγιο Πνεύμα, παρακαλούμε τον Πατέρα που θα το στείλει σ’ εμάς· σε συμφωνία με την Παράδοση ο Ευάγριος ταυτίζει έτσι τη Βασιλεία και το Άγιο Πνεύμα.

Εάν, λοιπόν, η θεωρημένη Βασιλεία είναι η Ωραιότης, το τρίτο πρόσωπο τής Αγίας Τριάδος αποκαλύπτεται Πνεύμα τής Ωραιότητος. Ο Ντοστογιέβσκυ το κατανόησε καλά. Το Άγιο Πνεύμα, λέγει, είναι η άμεση κατάκτηση τής Ωραιότητος, μεταδίδει τη λάμψη τής αγιότητος. Γι’ αυτό, κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, στους κόλπους τής Αγίας Τριάδος, το Πνεύμα είναι η προαιώνια χαρά... όπου οι τρεις συνέχαιραν. Η περίφημη εικόνα τής Αγίας Τριάδος τού Ρουμπλιώφ μάς προσφέρει το συναρπαστικό θέαμα αυτής τής θείας Ωραιότητος.

Το τριαδικό δόγμα επεξηγεί: εάν ο Υιός είναι ο Λόγος που ο Πατήρ απαγγέλλει και που έγινε σάρκα, το Πνεύμα τής δικαιοσύνης τον κάνει αντιληπτό και κατανοητό στο Ευαγγέλιο, αλλά ο ίδιος παραμένει κρυμμένος, μυστηριώδης, σιωπηλός, «ου γαρ λαλήσει αφ’ εαυτού» (Ιω. 16, 13).

Αυτό που λέγει ο λόγος, η εικόνα μάς το δείχνει σιωπηλά, αυτό που έχουμε αισθανθεί να λέγουμε, το έχουμε δει, λέγουν οι Πατέρες τής Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου για την εικόνα. Λοιπόν, εάν «ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ει μη εν Πνεύματι Αγίω», κανείς δεν μπορεί να παραστήσει την εικόνα τού Κυρίου, παρά με το Άγιο Πνεύμα. Είναι ο θείος εικονογράφος. Το τυπικό τών εγκαινίων μιας εκκλησίας επιμένει επάνω σ’ αυτή την ιδιότητα τού Πνεύματος. Το τροπάριο (δ΄ ήχου) ψάλλει την τελειότητα ολοκλήρου τού τύπου στην έλευση τού Ωραίου: Όπως ανέπτυξες ψηλά τη λαμπρότητα τού στερεώματος τού ουρανού, έτσι εδώ αποκάλυψες την ωραιότητα τού αγίου ενδιαιτήματος τής δόξας σου.

Τα πολύ γνωστά χαρακτηριστικά τού Πνεύματος είναι η Ζωή και το Φως. Το Φως, προ πάντων, είναι δύναμη αποκαλύψεως και γι’ αυτό ο Θεός που έχει αποκαλυφθεί ονομάζεται Θεός-Φως. Η δύναμή του «φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον» (Ιω. 1, 9) και κατά τον άγιο Συμεών μεταβάλλει σε φως αυτούς που φωτίζει. Εκτός αυτού τοποθετείται στην αρχή κάθε γνώσεως: «Εν τω φωτί σου οψόμεθα φως» (Ψαλμ. 35, 10).

Υπάρχουν απόψεις, πάντοτε μερικές, άρα που παραμορφώνουν, και υπάρχει το γεμάτο βλέμμα, που κάνει τον άνθρωπο, κατά την έκφραση τού αγίου Μακαρίου, έναν «μοναδικό οφθαλμό» και απέραντα διαπερασμένο από το θείο φως. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης προτρέπει να παρατηρούμε με το μάτι τής Αγνής Παρθένου, και ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής με το μάτι τού Θεού: Όπως στο κέντρο τού κύκλου υπάρχει αυτό το μοναδικό σημείο, όπου είναι ακόμη αδιαίρετες όλες οι ευθείες που προέρχονται απ’ εκεί, καθ’ όμοιο τρόπο στον Θεό αυτός που έχει κριθεί άξιος να φθάσει εκεί, γνωρίζει με απλή γνώση και χωρίς έννοιες όλες τις ιδέες τών δημιουργημένων πραγμάτων.

Στο οπτικό σχέδιο πια, το μάτι δεν αισθάνεται καθόλου τα αντικείμενα αλλά το φως αντανακλά από τα αντικείμενα. Το αντικείμενο δεν είναι ορατό ειμή μόνο επειδή το φως το κάνει φωτεινό. Αυτό που βλέπει κανείς, είναι το φως που ενώνεται στο αντικείμενο, μια συζυγία κατά κάποιο τρόπο, και παίρνει τον τύπο του, το σχηματίσει και το αποκαλύπτει. Η μυστηριώδης χημική αντίδραση τού άνθρακος και τού φωτός παράγει το διαμάντι, την ωραιότητα. Κατά μια παλιά λαϊκή πεποίθηση η λάμψη που μπαίνει τη νύχτα σ’ ένα στρείδι, γεννά το μαργαριτάρι. Το διάστημα δεν έχει ύπαρξη παρά από το φως που κάνει τη μήτρα κάθε ζωής. Σ’ αυτή την έννοια η ζωή και το φως ταυτίζονται. Αντίθετα η κόλαση, ο Άδης ελληνικά, ή Σεώλ εβραϊκά, σημαίνει εκείνο τον συσκοτισμένο τόπο, όπου η μόνωση μειώνει την ύπαρξη στην έσχατη έλλειψη τού δαιμονιακού σολιφισμού, όπου κανένα βλέμμα δεν διασταυρώνει ένα άλλο. Τα κοπτικά αποφθέγματα τού Μακαρίου Πρεσβυτέρου δίνουν από αυτή τη μόνωση μια εκπληκτική περιγραφή: Με τις ράχες τους οι αιχμάλωτοι είναι δεμένοι οι μεν με τους δε και μόνο μια μεγάλη ευσπλαγχνία τών Ζώντων φέρει σ’ αυτούς μια στιγμή αναπαύσεως: Στο χρόνο μιας ριπής οφθαλμού, βλέπουνε τα πρόσωπα οι μεν τών δε...

Κατά τη βιβλική διήγηση τής δημιουργίας τού κόσμου, στην αρχή: «εγένετο εσπέρα, και εγένετο πρωί, ημέρα μία». Το Εξαήμερο δεν γνωρίζει τη νύχτα. Τα σκοτάδια και η νύχτα δεν δημιουργήθηκαν από το Θεό· προς το παρόν η νύχτα δεν είναι παρά ένα σημείο τού ανυπάρκτου, το αφηρημένο μηδέν χωρισμένο από το ον κατά τη φύση του. Το πρωί και η νύχτα σημειώνουν τη διαδοχή τών γεγονότων, προσδιορίζουν τη δημιουργική πρόοδο και δεν σχηματίζουν παρά την ημέρα, διάσταση τού καθαρού φωτός. Το αντίθετό της, η νύχτα, δεν είναι ακόμη η ενεργητική δύναμη τού σκοταδιού· η νύχτα στην ιωάννεια σημασία δεν εμφανίστηκε παρά μέσα στην πτώση.

Κατά το Δείπνο τού Κυρίου, το υπερώο πλημμυρίζει από το φως, διότι ο Χριστός είναι στο μέσο τών αποστόλων. Είναι αυτή η στιγμή κατά την οποία ο Σατανάς εισέρχεται στον Ιούδα και από τότε ο Ιούδας δεν μπορεί πια να μείνει στον κύκλο τού φωτός. Εξέρχεται βιαστικά και ο Ιωάννης, τόσο λιτός για τις λεπτομέρειες, παρατηρεί: εγένετο νυξ. Τα σκοτάδια τής νύχτας τυλίγουν τον Ιούδα και αποκρύβουν το τρομερό μυστικό τής κοινωνίας του με τον Σατανά.

Η πρώτη ημέρα τής Δημιουργίας, σημειώνουν οι Πατέρες, δεν είναι πρώτη αλλά μία, η μοναδική, εκτός σειράς. Είναι το άλφα που φέρει πια και καλεί το ωμέγα, η ογδόη ημέρα τής τελικής συμφωνίας, το πλήρωμα.

Αυτή η πρώτη ημέρα είναι η χαρούμενη ωδή τού Άσματος τών Ασμάτων τού Θεού τού ίδιου, η αστραπιαία ανάβλυσή του ότι «το φως εγένετο». Αυτό το φως δεν είναι καθόλου ένα οπτικό στοιχείο, αυτό το οποίο θα εμφανιστεί την τετάρτη ημέρα με τον αστρονομικό ήλιο. Το αρχικό Φως, «εν αρχή» στην απόλυτη σημασία, είναι η πιο ανατρεπτική αποκάλυψη τής Όψεως τού Θεού. «Ότι εγένετο φως» σημαίνει για τον κόσμο εν δυνάμει: ότι η Αποκάλυψη έγινε και άρα και Αυτός που αποκάλυψε, και ότι ήλθε το Άγιο Πνεύμα. Ο Πατήρ αναγγέλλει το λόγο του και το Πνεύμα τον διακηρύττει, είναι το Φως τού Λόγου. Αποκαλύπτει το Θεό όπως το απόλυτο Συ και προβάλλει αμέσως αυτόν που τον ακούει και τον θεωρεί.

Το ίδιο ακριβώς μετά την πτώση, το φως λάμπει στα σκοτάδια. Δεν λάμπει για να λάμπει μόνο, μεταμορφώνει τη νύχτα σε ημέρα χωρίς απόκλιση: «Τότε ανατελεί εν τω σκότει το φως σου, και το σκότος σου ως μεσημβρία» (Ησ. 58, 10). «Ο λύχνος τού σώματος έστιν ο οφθαλμός, εάν ουν ο οφθαλμός σου, απλούς ή, όλον το σώμα σου φωτεινόν έσται» (Ματθ. 6, 22). Η ησυχαστική παράδοση διδάσκει τη μέθοδο τής σιωπηλής περισυλλογής και τη γνώση τού φωτός. Οι τέλειοι διδάσκονται το θείο όχι μόνο από το Λόγο, αλλά από το φως τού λόγου  (το Άγιο Πνεύμα), μυστηριωδώς...

Στην κορυφή τής αγιότητος η ανθρώπινη ύπαρξη γίνεται κατά κάποιο τρόπο φως. Έτσι ένας Σεραφείμ τού Σάρωφ περιβάλλεται από ήλιο και ακτινοβολεί· ενώ ονομάζεται «ομοίωμα», είναι η ζωντανή εικόνα τού Θεού-Φωτός. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης περιγράφει την άνοδο τής ψυχής, Η οποία ακούει: έγινες ωραία προσεγγίζοντας το Φως μου. Ο άνθρωπος επιθυμεί το ύψος, πηγαίνει επάνω, θα μπορούσε να πει κανείς πετυχαίνει το επίπεδο τής θείας ωραιότητος. Ύπαρξη μέσα στο φως, είναι ύπαρξη μέσα σε μία φωτισμένη κοινωνία, που αποκαλύπτει τις εικόνες τών υπάρξεων και τών πραγμάτων, αρπάζει τους λόγους τους που περιέχονται στη θεία σκέψη και μυείται έτσι στην τέλεια ολότητά τους· λέγοντάς το κατ’ άλλο τρόπο: στην ωραιότητά τους που θέλει ο Θεός.

Η Αποκάλυψη είναι στο τέλος, είναι επίσης στην αρχή. Το φως τής πρώτης ημέρας είναι το αντικείμενο τής οράσεως, είναι επίσης το όργανο τής οράσεως. Όλος αυτός ο πρώτος χρόνος τής Δημιουργίας, ο μέλλων αιών σχηματίζει εξ ολοκλήρου μία μόνο ημέρα, τη μεγάλη Ημέρα, λέγει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης. Πράγματι, κατά την Αποκάλυψη: «Και νυξ ουκ έσται έτι, και ου χρεία λύχνου και φωτός ηλίου, ότι Κύριος ο Θεός φωτιεί αυτούς» (22, 5).

Είμαι το άλφα και το ωμέγα... η αρχή και το τέλος. Ο κύκλος τής Αποκαλύψεως κλείνει στη διαφοροποίηση και κατά τον ίδιο χρόνο στην τέλεια ομοιότητα όλων τών στοιχείων της. Η πρώτη λέξη τής Αγίας Γραφής «εγένετο Φως» είναι επίσης η τελευταία «εγένετο Ωραιότης»! Ο άνθρωπος δεν μπορεί παρά να γίνει ολόκληρος Ζωντανή δοξολογία: Δόξα σε Σένα που μάς αποκάλυψες το Φως.

«Μίαν ητησάμην παρά Κυρίου ταύτην εκζητήσω· τού κατοικείν με εν οίκω Κυρίου πάσας τας ημέρας τής ζωής μου, τού θεωρείν με την τερπνότητα Κυρίου» (Ψαλμ. 26, 4). Ο άγιος Βασίλειος προσθέτει: Οι άγιοι προσεύχονται για να επεκταθεί η θεωρία τής θείας Ωραιότητος στην αιωνιότητα...