Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Φιλοσοφία

Η Εκκλησία δεν περιορίζεται σε μερικούς τοίχους και μόνον στην λατρεία της, αλλά αγκαλιάζει όλο τον βίο και την ζωή τού ανθρώπου, στην οικογένεια και την κοινωνία, πάντοτε, όμως, μέσα από την προοπτική τής θεολογίας της και μέσα από τους διακριτούς της ρόλους, χωρίς να αναμειγνύεται στην πολιτική και σε άλλα αλλότρια θέματα, αλλά πάντοτε νοηματοδοτεί τον ανθρώπινο βίο. Άλλωστε, όλα τα θέματα από την φύση τους είναι ανόητα, αλλά εμείς τους δίνουμε το ιδιαίτερο νόημα, ανάλογα με τον τρόπο τής ζωής μας.

Όπως γνωρίζετε είμαι στην Περιφερειακή Ενότητα τής Αιτωλοακαρνανίας, και μάλιστα στην ιστορική Μητρόπολη Ναυπάκτου, είκοσι επτά χρόνια και συμμετέχω σε όλη την ζωή τής κοινωνίας και αυτήν την εποχή είμαι Τοποτηρητής τής Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας, και χαίρομαι που είμαι μαζί σας.

Με την παρουσία μου θα ήθελα να πω ότι το κέντρο τής κοινωνίας, τής Εκκλησίας, τής επιχειρήσεως, τού τουρισμού, τής ανάπτυξης είναι ο άνθρωπος. Και ο άνθρωπος, όπως έλεγε ο Έριχ Φρομ δεν εξαντλείται στο «έχειν», αλλά πρέπει να επεκτείνεται στο «είναι». Πρόκειται για κλασσικό ερώτημα που έθεσε σε βιβλίο του με τίτλο: «Να έχεις ή να είσαι;», δηλαδή αν ο άνθρωπος είναι μόνον αυτό που έχει, όταν χαθή αυτό που έχει, τότε ποιος θα είναι;

Φυσικά, στην ορθόδοξη θεολογία λέμε ότι δεν είμαστε ιδεαλιστές και μεταφυσικοί, ούτε ματεριαλιστές ή υλιστές, αλλά πιστεύουμε στον «όλο» άνθρωπο και στην ενότητα τού ανθρώπου με τον Θεό, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον.

Στην Δύση από τον 17ο αιώνα και μετά τέθηκε ως αρχή από τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ το «επάνοδος στην φύση», δηλαδή ότι πρέπει να αποβληθή το μεταφυσικό στοιχείο από την ζωή τού ανθρώπου και να παραμείνουμε στο φυσικό. Αμέσως, όμως, μετά άρχισε να αναπτύσσεται ο προσδιορισμός τού ποιος είναι ο φυσικός άνθρωπος, ποιο είναι το βασικό στοιχείο τού ανθρώπου και όπως είναι επόμενο δόθηκαν πολλές απαντήσεις.

Ο Ρενέ Ντεκάρτ ταύτισε την ύπαρξη τού ανθρώπου με την λογική, και αναπτύχθηκε η λεγόμενη λογικοκρατία με το περιβόητο απόφθεγμά του «σκέπτομαι άρα υπάρχω», ότι κέντρο τού ανθρώπου είναι η λογική.

Οι Άγγλοι εμπειριστές Τζον Λοκ και Ντέιβιντ Χιούμ θεώρησαν τις αισθήσεις ως βασικό στοιχείο γνώσεως, οι οποίες προσδιορίζουν καθοριστικά τον άνθρωπο, και ανέπτυξαν την αισθησιοκρατία με απόφθεγμα το «ουδέν εν τη νοήσει ό μη πρότερον εν τη αισθήσει».

Ο Ιμμανουέλ Κάντ, προσδιορίζοντας τον άνθρωπο, στάθηκε στο μέσον μεταξύ λογικοκρατίας και εμπειριοκρατίας για να τονίση την λεγόμενη «υπερβατολογική αρχή», ότι σημασία έχει η ελευθερία τού ανθρώπου, απηλλαγμένη από την αναγκαιότητα τής φύσης.

Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ έθεσε την βούληση ως μεταφυσική αρχή κατανόησης τού κόσμου και τού ανθρώπου στο περίφημο σύγγραμμά του «ο κόσμος ως βούληση και παράσταση», που σημαίνει ότι η βούληση χαρακτηρίζει τον άνθρωπο.

Ύστερα, η δυτική ανθρωπολογία μέσα από διάφορες διεργασίες έφθασε στον υπεράνθρωπο τού Νίτσε, και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τού υπερανθρώπου είναι τέσσερα, ήτοι η ανάγκη να φονευθή ο Θεός, το να μη λυπάται κανείς τον πλησίον, ο ανελέητος και ανεύθυνος πόθος για την εξουσία, και όλα επιτρέπονται, αφού για τον υπεράνθρωπο δεν υπάρχει ούτε καλό ούτε κακό. Αυτός ο υπεράνθρωπος τού Νίτσε, με τον ναζισμό αιματοκύλισε την ανθρωπότητα και ακόμη σήμερα βιώνουμε τα αποτελέσματα αυτής τής νοοτροπίας.

Στην συνέχεια αναπτύχθηκε ο υπαρξισμός, όπως εκφράσθηκε από τον Ζαν-Πολ Σάρτρ, σύμφωνα με τον οποίο «η ανθρώπινη ύπαρξη είναι φορέας τής οντολογικής αρχής τού μηδενός, αρχίζει από το μηδέν και καταλήγει στο μηδέν», οπότε ισχύει το απόφθεγμα «οι άλλοι είναι η κόλασή μου».

Επομένως, η περί ανθρώπου διδασκαλία στην δύση ξεκίνησε ως έμβρυο από τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ, μεγάλωσε με άλλα φιλοσοφικά συστήματα και έφθασε στον υπεράνθρωπο τού Νίτσε, ο οποίος υπεράνθρωπος αυτοκτόνησε με τις θεωρίες τού Σαρτρ, γιατί δεν μπορεί κανείς να θεωρήση ως ανθρωπισμό το «μηδέν», και ότι «οι άλλοι είναι η κόλασή μας».

Αντίθετα, στην Ορθόδοξη παράδοση ο άνθρωπος είναι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού, και κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο «οίον τινα κόσμον δεύτερον, εν μικρώ μέγαν, επί τής γης ίστησιν, άγγελον άλλον, προσκυνητήν μικτόν, επόπτην τής ορατής κτίσεως, μύστην τής νοουμένης, βασιλέα τών επί γης, βασιλευόμενον άνωθεν, επίγειον και ουράνιον, πρόσκαιρον και αθάνατον, ορατόν και νοούμενον, μέσον μεγέθους και τελειότητος∙ τον αυτόν πνεύμα και σάρκα».

Ο Οδυσσέας Ελύτης επηρεασμένος προφανώς από τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο θα γράψη για τον κόσμο «ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας», και είναι ο μικρός, και ο μέγας, γιατί ο άνθρωπος είναι ο «κόσμος ο δεύτερος, εν μικρώ ο μέγας».

Και φυσικά, το περί ανθρώπου ερώτημα συνδέεται σαφώς με το περί Θεού ερώτημα. Το τι είναι ο άνθρωπος συνδέεται με το τι είναι ο Θεός. Σήμερα όλοι θεολογούν με διαφορετικό τρόπο, και οι λεγόμενοι άθεοι θεολογούν με τον τρόπο τους. Για παράδειγμα ο Νίκος Καζαντζάκης λίγο πριν τον θάνατό του έγραφε: «Τρία τα θεολογικά στάδια τής ζωής μου που πέρασα. 1. Θεέ μου εσύ θα με σώσεις. 2. Θεέ μου εγώ θα σε σώσω. 3. Θεέ μου μαζί θα αγωνισθούμε, μαζί θα σωθούμε». Πρόκειται για τρεις επηρεασμούς που δέχθηκε ο ίδιος στην ζωή του, πρώτα από τον Θεό τής Εκκλησίας, έπειτα από τον «θεό» τού Νίτσε και στην συνέχεια από τον «θεό» τού Μπερξόν.

Όμως, ο Θεός τής παραδόσεώς μας δεν είναι ο Θεός τής μεταφυσικής ούτε τού υπαρξισμού, αλλά ο Θεός τών Πατέρων ημών, ο Θεός τής Ρωμηοσύνης, τού Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τού Φώτη Κόντογλου και όλων τών συγχρόνων αγίων που βρίσκονται στο κέντρο τού κόσμου και κυριαρχούνται από την αγάπη. Και ο άνθρωπος τής παραδόσεώς μας είναι γεμάτος αγάπη και τρυφερότητα για κάθε πλησίον.