Kεφάλαιο 9ο Περιεχόμενα Kεφάλαιο 11ο
Πώς έγινε ο Πάπας "αλάθητος"
Η ιδεολογία του αλαθήτου
«Α’ Βατικανή Σύνοδος και Κριτική της Ιδεολογίας» είναι ο τίτλος του Θ’ κεφαλαίου (σελ. 235-244). Κατά τον συγγραφέα, βάσει των όσων λέχθηκαν παραπάνω, το δόγμα περί αλαθήτου πάπα δεν είναι παρά μια ιδεολογία. Μια θεωρία δηλαδή που δεν έχει κανένα στήριγμα στην πραγματικότητα και που με την εμφάνιση, την εξάπλωση και συντήρησή της συνάπτονται κοινωνικά ενδιαφέροντα. Το δόγμα αυτό έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ιδεολογίας. Τα κοινωνικά συμφέροντα εμποδίζουν την ανεύρεση της τόσον εύκολης αλήθειας.
Τούτο συνέβη κατ’ εξοχήν στην Α' Βατικανή. Η αυθεντία του πάπα έπρεπε να ισχυροποιηθή πάση θυσία, ώστε να καταστεί δυνατή η υποστύλωση της παλαιάς ιεραρχικής τάξεως στην Εκκλησία και την κοινωνία. Ο σκοπός υπαγόρευσε την χρήση των μέσων. Η ανακήρυξη του αλαθήτου δεν θα ήταν δυνατή, αν γινόταν ελεύθερη συζήτηση. Έτσι ασκήθηκε πίεση. «Με βία και καταναγκασμό», έγραφε ο Ντέλλιγκερ, «επετεύχθησαν τα νέα δόγματα. Με βία και καταναγκασμό πρέπει να κρατηθούν περαιτέρω».
Με την ανακήρυξη όμως του αλαθήτου δημιουργήθηκε ένα νέο είδος ιδεολογίας. Το δόγμα δεν αναφέρεται σε μία συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά καλύπτει ολόκληρο το διδακτικό αξίωμα της Εκκλησίας, που έτσι τοποθετείται πάνω από κάθε ιδέα κριτικής. Έτσι ο πάπας μένει έξω από κάθε δυνατότητα ενστάσεως. Η διδασκαλία περί αλαθήτου καταντά, λοιπόν, Μετα-ιδεολογία ή ιδεολογικοποίηση μια Ιδεολογίας...
Ο Παπισμός με αυτές τις ενέργειες κατέληξε σε αδιέξοδο, από το οποίο δεν μπορεί να βγει, αν δεν θυσιάσει κάτι από την καθιερωμένη αυθεντία του. Όχι μόνο δεν κατέστη δυνατό να ασφαλισθή το διδακτικό αξίωμα της Εκκλησίας, αλλά έτσι περιήλθε σε μείζονα κίνδυνο. Γιατί είναι η αξιοπιστία της Εκκλησίας, που με αυτό τον τρόπο, διακυβεύεται.
Εξ ίσου επικίνδυνο είναι και το θεσμικό αδιέξοδο, στο οποίο το νέο δόγμα οδήγησε την Εκκλησία. Ο πάπας μπορεί να κάμει το κάθε τι ερήμην των επισκόπων. Η κορυφή απομονώνεται και απολυτοποιείται. Μια αλλαγή της καταστάσεως αυτής δεν έγινε μέχρι σήμερα, ούτε όμως φαίνεται δυνατή, διότι θα έπρεπε – βάσει του παπικού συστήματος – προέλθει από μέρους κάποιου πάπα. Τούτο όμως η ιστορία αποδεικνύει αδύνατο.
Το βασικό όμως αίτιο του αλαθήτου αποδεικνύεται ότι είναι η ολοκληρωτική απαίτηση (διεκδίκηση) της αληθείας. Μια άλλη προϋπόθεση του νέου δόγματος, όπως και για κάθε ιδεολογία, είναι η αποξένωση από την πραγματικότητα (απουσία εμπειρίας). Μία ακόμη αδυναμία της ιδεολογίας – και του νέου δόγματος – είναι ότι οι πραγματικές προϋποθέσεις (όπως εδώ η αυτομαρτυρία της Εκκλησίας, κυρίως όμως των παπών) έμειναν στο σκοτάδι.
Από την άλλη πλευρά οι επίσκοποι δεν μπορούσαν να διακρίνουν στην Σύνοδο τους σκοτεινούς μηχανισμούς. Περιορίσθηκαν στην επιφάνεια και δέχθηκαν ένα κατασκεύασμα, με την ικανοποίηση ότι μένουν έτσι πιστοί στην παράδοση!
Η «ιδεολογία του αλαθήτου» τότε μόνο μπορεί να λειτουργήσει κανονικά, όταν μένει έξω από κάθε αμφισβήτηση. Ένας τέτοιος κίνδυνος όμως ελλοχεύει πάντα. Έτσι εξηγείται όλος εκείνος ο μηχανισμός, που ζητά να προφυλάξει το δόγμα από κάθε δυνατή κριτική. Ο μηχανισμός αυτός αρχίζει από αυτόν τον καθορισμό του δόγματος. Αφήνεται κατ’ αρχήν ανοικτό στην ερμηνευτική το ζήτημα, πότε είναι ο πάπας αλάθητος. Το δόγμα του αλαθήτου καταντά ένας «κενός τύπος» (Leer-formel), που δεν μπορεί να προσδιορίσει σαφώς τα όρια του αλαθήτου. Το ότι έτσι μπορεί να οδηγηθή κανείς σε παρεξηγήσεις διαφόρων μορφών είναι αναμφισβήτητο. Αυτό δε έχει συμβεί πολλές φορές μέχρι τώρα. Π.χ. να θεωρείται και το σύνηθες διδακτικό αξίωμα του πάπα αλάθητο, κάτι που όμως ποτέ δεν αναγνωρίσθηκε ως δόγμα. Βέβαια για την Κούρια και τον εκκλησιαστικό μηχανισμό τέτοιες «αλάθητες» αποφάσεις είναι πολύ σπουδαιότερες, από τις σπάνιες «εκ καθέδρας» παπικές διακηρύξεις...
Από την άλλη πλευρά το δόγμα του αλαθήτου ενισχύει το ερμηνευτικό μονοπώλιο του πάπα. Ο πάπας αναδεικνύεται ανεξάρτητος από την συμφωνία της Εκκλησίας. Οι αποφάσεις του είναι ανέκκλητες. Το σπουδαιότερο όμως, στο οποίο απέβλεπε η Ρώμη, ήταν η παραδοχή του αλαθήτου· η ερμηνεία του είχε γι' αυτήν δευτερεύουσα σημασία. Άλλωστε μέχρι σήμερα βρήκε το αλάθητο πάμπολλες ερμηνείες. Για την επιβολή όμως του δόγματος χρησιμοποιήθηκαν όλα τα δυνατά μέσα, από τα ελαφρύτερα μέχρι τα βαρύτερα. Βασικός σκοπός ήταν να εμποδισθή η επιστημονική κριτική. Σ’ αυτό ακριβώς βοηθεί και ο αποκλεισμός των σχετικών αρχείων. Η τακτική αυτή όμως έχει δυσμενείς συνέπειες. Πίστη και γνώση οδηγήθησαν σε ανυπόφορη ένταση.
Αλλά και η θέση της Εκκλησίας στην κοινωνία κλονίσθηκε. Όλο και περισσότερο απομονώνεται. Η αξιοπιστία και η επίδρασή της στην κοινωνία συνεχώς περιορίζονται, μεταβάλλεται δε σιγά-σιγά σε μια «σέκτα» με απώλεια κάθε δυναμικής στο χώρο της κοινωνίας. Και αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος στην υπόθεση αυτή.
Ιταλοί στρατιωτικοί ιερείς χαιρετούν με τον φασιστικό χαιρετισμό εμπρός στο Quirinal (έδρα των βασιλέων) στη Ρώμη.
Kεφάλαιο 9ο Περιεχόμενα Kεφάλαιο 11ο
Δημιουργία αρχείου: 19-2-2005.
Τελευταία ενημέρωση: 19-2-2005.