Κεφάλαιο Α΄ - Η διόρθωσις του Ιουλιανού ημερολογίου το 1924

β'. Tο ζήτημα της διορθώσεως του ημερολογίου στην Ορθόδοξο Εκκλησία

 

Η συνειδητοποίησις των ατελειών του Ιουλιανού ημερολογίου είχε οδηγήσει σε προσπάθειες διορθώσεώς του και εντός της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Συγκεκριμένα ο Νικηφόρος Γρηγοράς το 1324 «υπέβαλεν Ανδρονίκω τω πρεσβυτέρω έκθεσιν περί διαρρυθμίσεως αυτού, αλλ᾿ αύτη δεν ελήφθη υπ’ όψει, ίνα μη εντεύθεν σύγχυσις μάλλον επέλθη και μερισμός τη Εκκλησία. Την διόρθωσιν του Γρηγορά επεδοκίμασε τώ 1371 και Ισαάκιος ο μοναχός και Ματθαίος ο Βλάσταρις»⁹.

Το ζήτημα της διορθώσεως του ημερολογίου επανήλθε στο προσκήνιο κυρίως στην αρχή του κ΄ αιώνος, όταν ο Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ Γ΄ απηύθυνε στούς αρχηγούς των Ορθοδόξων Εκκλησιών Εγκύκλιο, στην οποία συμπεριέλαβε μεταξύ άλλων ζητημάτων και το ημερολογιακό¹⁰. Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες γνωρίζοντας ότι ο χαρακτήρας του ημερολογιακού ζητήματος δεν ήταν επιστημονικός αλλά καί θρησκευτικός λόγω τής συνδέσεως του Ιουλιανού ημερολογίου με τό εορτολόγιο και το Πασχάλιο της Εκκλησίας εξεδήλωσαν διά σχετικών απαντήσεών τους την άρνησί τους για αλλαγή του ημερολογίου. Εκτός από τον κίνδυνο παραβιάσεως των αποστολικών και συνοδικών διατάξεων περί της εορτής του Πάσχα και τον κίνδυνο ενδοεκκλησιαστικών ανωμαλιών λόγω της πιθανής ημερολογιακής μεταβολής οι Εκκλησίες πρόβαλαν επίσης και τον φόβο της διευκολύνσεως της προσηλυτιστικής δράσεως των Λατίνων¹¹. Παρά ταύτα δεν απέκλειαν μία μελλοντική τροποποίησι του ημερολογίου, έθεταν όμως ορισμένους απαραιτήτους όρους για την τροποποίησι αυτή:

α΄. να προηγηθή κοινή συμφωνία όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών.

β΄. να μη παραβιασθούν οι σχετικές προς το Πασχάλιο διατάξεις.

γ΄. να αποφευχθή κάθε ταραχή και διάστασις του πληρώματος τής Εκκλησίας.

Μετά την λήξι του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου το ζήτημα της αλλαγής του ημερολογίου άρχισε και πάλι να απασχολή την Ελληνική Πολιτεία και Εκκλησία. Πρώτη η Πολιτεία ακολουθώντας το παράδειγμα των περισσοτέρων κρατών του τότε πολιτισμένου κόσμου εισήγαγε διά Βασιλικού Διατάγματος στις 18-1-1923 το Γρηγοριανό ημερολόγιο στις πολιτικές και κοινωνικές της σχέσεις.

Την αλλαγή του ημερολογίου αναγκάσθηκε εντός του έτους να αποφασίση και η Εκκλησία προκειμένου να παύση η σύγχυσις του πιστού λαού λόγω της χρήσεως διπλού ημερολογιακού συστήματος στην Ελληνική επικράτεια. Η ταύτισις των ημερομηνιών του εκκλησιαστικού (Ιουλιανού) και του πολιτικού ημερολογίου θα επήρχετο διά της διορθώσεως του πρώτου και συγκεκριμένα διά της προσθήκης 13 ημερών σ᾿ αυτό (η 10η Μαρτίου θα ωνομαζόταν 23η).

Η ανωτέρω διόρθωσις δεν θα έθιγε το εορτολόγιο της Εκκλησίας, καθώς οι ακίνητες εορτές θα εορτάζονταν όπως πάντοτε· απλά οι ημερομηνίες τους θα συνέπιπταν πλέον με τις ημερομηνίες του πολιτικού ημερολογίου. Αλλά και το Πασχάλιο θα έμενε άθικτο και αμετάβλητο από την ανωτέρω διόρθωσι, καθώς το Πάσχα και οι μετ᾿ αυτού συνδεόμενες κινητές εορτές θα εξακολουθούσαν να εορτάζωνται κατά το εκκλησιαστικό ημερολόγιο, σύμφωνα με τις διατάξεις της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου˙ απλά θα είχαν νέες ημερομηνίες, αυτές του πολιτικού ημερολογίου, δηλαδή 13 ημέρες αργότερα. Το Πάσχα π.χ. θα εορταζόταν ταυτόχρονα με τις Εκκλησίες, που ακολουθούσαν το Ιουλιανό ημερολόγιο, με μόνη διαφορά την ονομασία της ημερομηνίας του (αντί για 10η π.χ. θα ωνομαζόταν 23η Απριλίου). Τέλος με το νέο, διορθωμένο ημερολόγιο η εαρινή ισημερία θα επανερχόταν και πάλι στην πραγματική της ημερομηνία (21 Μαρτίου).

Η Εκκλησία λοιπόν δεν δεχόταν το Γρηγοριανό ημερολόγιο, το οποίο προσέκρουε στις περί του Πάσχα διατάξεις της Εκκλησίας, αλλά το νέο, διορθωμένο, Ιουλιανό, το οποίο ταυτιζόταν μεν με το Γρηγοριανό στις ημερομηνίες των ακινήτων εορτών, διέφερε όμως ριζικά από αυτό, όσον αφορά το Πασχάλιο.

Φυσικά κανείς δεν μπορεί να αρνηθή, το ότι η διόρθωσις αυτή του ημερολογίου έθιγε έμμεσα το Πασχάλιο, καθώς ο εορτασμός του Πάσχα και των λοιπών κινητών εορτών σε νέες ημερομηνίες δημιουργούσε αρκετές κυρίως λειτουργικές και τυπικολογικές επιπτώσεις. Το Πάσχα π.χ. θα εορταζόταν πλέον και κατά τον μήνα Μάιο, ενώ η Κυριακή των αγίων Πάντων ακόμη και κατά τον μήνα Ιούλιο, με αποτέλεσμα νά εκμηδενίζεται στις συγκεκριμένες περιπτώσεις η νηστεία των αγίων Αποστόλων.

 

⁹ Φ. Βαφείδου, ένθ᾿ ανωτ. σελ. 124.

¹⁰ Ιω. Καρμίρη, ένθ᾿ ανωτ. Τόμος β΄, σελ. 946ζ-946η, [1038-1039].

¹¹ Ανθίμου Ρούσσα, το Παλαιοημερολογιακόν, σελ. 16.