Η περίπτωση του Meslier είναι από κάποιες απόψεις αμφιλεγόμενη, αφού διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες για τα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια. Όμως, μιας και η περίπτωσή του είναι και ασυνήθιστη, και επειδή ήταν μια σημαντική προσωπικότητα – ειδικά για τον Βολταίρο – την κάνει να αξίζει και της προσοχής μας.

Ο Meslier έχει περιγραφεί ως «ίσως το λιγότερο περιορισμένο ελεύθερα σκεπτόμενο άτομο του Γαλλικού Διαφωτισμού» και «ένα από τα πλέον διαβόητα παραδείγματα αποστασίας».¹ Ήταν ένας ενοριακός παπάς ο οποίος ζούσε σε πλήρη αφάνεια, ενώ οι ριζοσπαστικές απόψεις του έγιναν γνωστές μόνο μετά τον θάνατό του, όταν ένα από τα έργα του - η «Διαθήκη» - δημοσιεύθηκε, προς αρκετό σκανδαλισμό. Το έργο αυτό είναι έντονα αντι-Χριστιανικό, και συγκεκριμένα αντι-Καθολικό, και επίσης αποτελεί μια γενική επίθεση στο «αρχαίο καθεστώς». Είναι αθεϊστικό, αντιεξουσιαστικό έως και αναρχικό, και πράγματι κομμουνιστικό – δηλαδή, επαναστατικό από κάθε άποψη. Η ένταση των βίαιων συναισθημάτων του είναι αξιοσημείωτη: «Στην ‘Διαθήκη’ ρέει τέτοιος χείμαρρος πικρίας, αποστροφής, οργής, μίσους και ανταρσία που, ακόμα και μετά από διακόσια χρόνια, όπως το έθεσε ο P.Hazard, ‘δεν μπορεί να το διαβάσει κανείς χωρίς να ανατριχιάζει’.»²

Δυστυχώς, γνωρίζουμε ελάχιστα για τον πατέρα και την παιδική ηλικία του Meslier. Όμως γνωρίζουμε πως έγινε παπάς, όχι λόγω κάποιας κλήσεως στην θρησκευτική ζωή, αλλά επειδή ο πατέρας του είχε επιμείνει σ’ αυτό.³ Με άλλα λόγια, η ζωή του σαν παπάς – μια ζωή που ήταν ένα πολύ παρατεταμένο ψέμα – του είχε επιβληθεί δια της βίας από τον πατέρα του. Είναι επίσης ξεκάθαρο πως ήταν μετρίως ευκατάστατος χάρη στην οικογενειακή περιουσία, και είναι πιθανό –αν και αβέβαιο- πως συνεχιζόμενη οικονομική υποστήριξη του πατέρα ήταν αποφασιστικό στοιχείο για να γίνει παπάς ο Meslier.

Η ζωή του Meslier σαν παπάς μοιάζει να ήταν αρκετά αξιοπρεπής. Ήταν ελεήμων στους φτωχούς και μιλούσε υπέρ των ορφανών και των καταπιεσμένων. Από την άλλη, ο πολιτικός ιστορικός Igor Shafarevich σημειώνει στο έργο του «The Socialist Phenomenon» (Το Σοσιαλιστικό Φαινόμενο) πως στο εξώφυλλο της «Διαθήκης» του ο Meslier είχε γράψει: «Έφτασα να γνωρίσω τα λάθη και τα παραπτώματα, την ματαιότητα και την βλακεία των ανθρώπων. Τους μισούσα και τους απεχθανόμουν.» Αφού περιέγραψε τις κακουχίες των χωρικών, ο Meslier σχολίασε: «Δικαίως λέγεται γι’ αυτούς πως δεν υπάρχει τίποτε τόσο διεφθαρμένο, πιο χυδαίο και πιο άξιο περιφρόνησης.»⁴

Από τις ελάχιστες λεπτομέρειες για την ζωή του που είναι γνωστές, δύο παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον: Η πρώτη είναι πως ο Meslier είχε επανειλημμένα διαταχθεί από τον επίσκοπό του να σταματήσει να έχει υπηρετριούλες –που συνήθως τις περιέγραφε ως «εξαδέλφες»- ως συγκατοίκους του, διότι η κατάσταση είχε γίνει αιτία σκανδάλου.⁵ Η δεύτερη είναι όταν σε κάποιο σημείο είχε έρθει σε βίαια σύγκρουση με την τοπική αριστοκρατία – συγκεκριμένα, με τον τοπικό “seigneur” (φεουδάρχη) – και με τον επίσκοπό του, για κάτι που θεωρούσε ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης.⁶ Πράγματι, έφτασε σχεδόν στο σημείο ανοιχτής επανάστασης με τον επίσκοπο. Ενώ μπορεί κανείς να χειροκροτήσει τις πλευρές της κοινωνικής συνείδησης του Meslier, δεν μπορεί να παραλείψει να παρατηρήσει πως ο φεουδάρχης και ο επίσκοπος είναι και πατρικές φιγούρες.

Δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για να σχηματίσει κανείς μια ξεκάθαρη εικόνα για το αν στην περίπτωση του Meslier επρόκειτο για εκμεταλλευτή πατέρα, αν και όποιος πατέρας επιβάλλεται στον γιό (που δεν αισθάνεται πως είχε κλίση προς την ιεροσύνη) να γίνει οπωσδήποτε παπάς και εγκρατής, θα μπορούσε δικαιολογημένα να θεωρηθεί εκμεταλλευτής πατέρας. Όπως και να ’χει το πράγμα, για να έχει ζήσει ο Meslier μια ζωή τέτοιας απόλυτης υποκρισίας –δεδομένου ότι ο ίδιος ισχυριζόταν πως ποτέ δεν πίστευε- είναι πάρα πολύ πιθανόν αυτό να του είχε προξενήσει σοβαρότατη εσωτερική διαμάχη. Σίγουρα θα πάλευε συνεχώς με το δικό του αίσθημα ειλικρίνειας από την μία, και με τον φόβο και την ντροπή από την άλλη. Όποια και αν ήσαν τα εσωτερικά του κίνητρα, σίγουρα δεν μπορούν να θεωρηθούν «ορθολογικά». Με άλλα λόγια, αυτό που τον παρακινούσε στον βίαιο αθεϊσμό του ήταν ψυχολογικό, και όχι φιλοσοφικό.

Ο Meslier είναι σημαντικός, για την επιρροή που άσκησε σε άλλους, όπως τον Βολτέρο (ο οποίος εξέδωσε την πρώτη τυπωμένη έκδοση του έργου του Meslier), τον Diderot και τον D’Alembert.⁷ Ο Meslier είναι σημαντικός και επειδή μέσα σε αυτόν, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη προσωπικότητα του Διαφωτισμού, βλέπουμε καθαρότερα το αληθινό πνεύμα της βίας που βρήκε την έκφρασή του στην «Κυριαρχία του Τρόμου» της Γαλλικής Επανάστασης.

 

Σημειώσεις

---