Ο σπουδαίος αυτός Γάλλος ρασιοναλιστής (ορθολογιστής) και φιλόσοφος ήταν από πολλές απόψεις και συνεκδότης της “Encyclopedia” (Εγκυκλοπαίδεια), μαζί με τον Diderot.¹ Ο d’Alembert, εκτός από εξέχων μαθηματικός, είχε επίσης συγγράψει και σημαντικά φιλοσοφικά έργα. Σαν σκεπτικιστικός θεϊστής, που κατέληξε υλιστής και αθεϊστής, είχε αναλάβει ενεργό ρόλο και στο να υποστηρίζει την “Encyclopedia” απέναντι στους θρησκευτικούς και μοναρχιστές κριτικούς της, και μάλιστα στην ριζοσπαστική, διανοουμενίστικη ζωή της εποχής εκείνης.² Ήταν γνωστός ως εχθρός της θρησκείας γενικά, και ειδικά όλες τις ομολογίες, ειδικά την Καθολική Εκκλησία, αλλά πολύ ειδικώτερα τους Ιησουΐτες. Κατά τον καιρό του θανάτου του, τον είχαν περιγράψει ως ένα «βίαιο και αποφασισμένο άπιστο».³

Ήταν ευαίσθητος και ευφυής, ένας δημοφιλής ζωογονητής συζητήσεων σε διάφορα σαλόνια, και πολύ σεβαστός για την ακεραιότητά του. Διατήρησε φιλίες με ορθόδοξα θρησκευτικά άτομα, φτάνει να μην ήσαν φανατικοί. Η κυρίαρχη αδυναμία του – σύμφωνα με φίλους αλλά και εχθρούς – ήταν μια κάποια συστολή και ορισμένες φορές δειλία, όταν αντιμετώπιζε εχθρούς ή αντιπαραθέσεις.

Η παιδική ηλικία του d’Alembert ήταν ασυνήθιστη και φανερά ενσαρκώνει την θεωρία του ελαττωματικού πατέρα. Ο Jean ήταν ο νόθος γιός της περίφημης οικοδέσποινας των σαλονιών, Madame de Tencin και ενός αξιωματικού του πυροβολικού, τον Louis-Camus Destouches. Μετά την γέννα, η μητέρα του τον εγκατέλειψε, μέσα σε ένα ψάθινο καλάθι που άφησε στο βαπτιστήριο της Παναγίας των Παρισίων (Notre Dame de Paris) – ένα μικρό παρεκκλήσι με το όνομα “Saint Jean le Rond” (η στρογγυλή εκκλησία του αγίου Ιωάννου), και αυτό ήταν το όνομα που δόθηκε στο βρέφος : Jean le Rond (Ιωάννης ο Στρογγυλός). Σύντομα τον πήγαν σε ένα βρεφοκομείο και στη συνέχεια τον έστειλαν εκτός, προκειμένου να τον θηλάσουν για έξι εβδομάδες. Όταν ο πατέρας του – ο οποίος απουσίαζε στην Αμερική όταν γεννήθηκε το παιδί – επέστρεψε, εμπιστεύθηκε την ανατροφή του παιδιού στην σύζυγο ενός υαλουργού, κάποια Madame Rousseau. Εκτός από μία επίσκεψη στον Jean σαν παιδί (επίσκεψη που είχε κανονισθεί από τον πατέρα του), φαίνεται πως δεν υπήρχε καμμία επαφή ανάμεσα στον d’Alembert και την φυσική μητέρα του, και ο d’Alembert πάντα θεωρούσε την Madame Rousseau ως πραγματική μητέρα του. Ο πατέρας του βοήθησε να χρηματοδοτηθεί η μόρφωση του d’Alembert, όμως χρειάζεται να τονισθούν κάποιες λεπτομέρειες. Ο d’Alembert ποτέ δεν αναγνωρίσθηκε επίσημα από τον Destouches ως γιός του, αν και το παιδί μάλλον ήξερες ποιος ήταν ο πατέρας του.

Ο Destouches απεβίωσε το 1726, όταν ο Jean ήταν μόλις δώδεκα ετών, περίπου την εποχή που τον έστειλαν σχολείο. Εγγεγραμμένος με επώνυμο “Daremberg” για λόγους που θα παραμείνουν σκοτεινοί, ο ίδιος ο Jean το άλλαξε, σε «d’Alembert», με χρήση του ευγενούς d’ – κάτι δηλωτικό της επιθυμίας του για οικογενειακή υπόσταση. Το σχολείο στο οποίο φοιτούσε ήταν κατά πλειοψηφία Jansenist (Ιανσενιστών - μια Πουριτανική εκδοχή Καθολικισμού). Ήταν ξεχωριστός μαθητής, αν και έδειχνε μια αξιοσημείωτη απέχθεια για την θεολογία. Στη συνέχεια σπούδασε Νομικά, και κατόπιν την Ιατρική, όμως εν καιρώ έγινε ένας ως επί το πλείστον αυτοδίδακτος μαθηματικός και φιλόσοφος. Καθ’ όλο αυτό το διάστημα συνέχιζε να ζει μέσα σε ένα στενόχωρο δωμάτιο, στο σπίτι της θετής του μητέρας, της Madame Rousseau. Μάλιστα, έμεινε εκεί μέχρι που έγινε σαράντα επτά ετών, χωρίς ποτέ να νυμφευθεί. Όταν τελικά μετακόμισε, ήταν μόνο εξ αιτίας της κακής υγείας του.

Εν ολίγοις, σαν αγόρι ο d’Alembert δεν γνώρισε την πατρική αγάπη, ούτε καν διέθετε ένα επίσημο πατέρα ή ένα επίσημο επώνυμο, ενώ το ίδιο το όνομά του δεν είχε κάποια ειδική σημασία γι’ αυτόν. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, η οικογένεια Destouches παρ’ όλα αυτά υποστήριξε τον Jean, και παρακολούθησε την καριέρα του με ενδιαφέρον.

 

Σημειώσεις

---