Θρησκεία για... άθεους

Μπορούν οι άθεοι να «δανειστούν» τα καλά των θρησκειών, υιοθετώντας κάποιες θρησκευτικές παραδόσεις;

Αναδημοσίευση από: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=453054

Η πρόσφατη δήλωση του Αλέν ντε Μποτόν ότι οι άθεοι θα πρέπει να χτίσουν μια δική τους εκκλησία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις

Στο καινούργιο βιβλίο του, «Religion for Atheists, A non-believers guide to the uses of religion», ο Αλέν ντε Μποτόν προτείνει μια διαφορετική προσέγγιση της θρησκείας απ’ όσους, όπως και ο ίδιος, δηλώνουν ότι δεν πιστεύουν στον Θεό. Κηρύσσοντας μάλιστα και ένα νέο κίνημα, τον Αθεϊσμό 2.0 όπως τον ονομάζει, ο συγγραφέας θεωρεί ότι η απορριπτική στάση του «παραδοσιακού» αθεϊσμού απέναντι σε καθετί το θρησκευτικό είναι όχι μόνο στενόμυαλη αλλά και καταστρεπτική, αφού στερεί από τους μη πιστούς πλείστα και πλούσια οφέλη που έχει να τους προσφέρει μια κοσμική θεώρηση των θρησκευτικών παραδόσεων. Αυτήν ακριβώς συμβουλεύει να υιοθετήσουν.

– Στην αρχή του καινούργιου βιβλίου σας, του «Religion for Atheists», λέτε ότι φυσικά οι θρησκείες δεν είναι αληθινές και σταματάτε εκεί. Δεν σας ενδιαφέρει το ζήτημα;

«Οχι, επειδή νομίζω ότι οι περισσότεροι δεν μπορούμε να αποφασίσουμε με ορθολογιστικό τρόπο. Δεν λες “είμαι άθεος επειδή κοίταξα όλα τα στοιχεία και αυτό είναι αυτό που πιστεύω”. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν λες “είμαι θρησκευόμενος γιατί ήλεγξα όλα τα στοιχεία”».

– Δεν συμφωνείτε λοιπόν με τους «σκληροπυρηνικούς» που αποκαλούν τους θρησκευόμενους ανόητους και μανιακούς;

«Οχι, καθόλου. Νομίζω πως το ότι ουσιαστικά η θρησκεία είναι ένα είδος βλακείας είναι κυρίως η άποψη του Ντόκινς, και αυτό φαίνεται πολύ στενόμυαλο».

– Η κεντρική ιδέα του βιβλίου σας είναι ότι η θρησκεία προσφέρει πολλές χρήσιμες και υποστηρικτικές δομές που οι άθεοι έχουν απορρίψει μαζί με το υπερφυσικό. Μπορείτε να το αναπτύξετε λίγο;

«Νομίζω ότι οι ρίζες της θρησκείας έχουν ουσιαστικά να κάνουν με τις προκλήσεις τού να ζει κανείς σε μια κοινότητα και τις προκλήσεις των κακών που μας συμβαίνουν, με αποκορύφωμα τον θάνατο. Οι θρησκείες είναι ριζωμένες σε αυτές τις ανάγκες. Αποτελούν προσπάθειες να ελέγξουμε τον εαυτό μας, να γιατρευτούμε και να παρηγορηθούμε. Ορισμένοι από αυτούς τους χειρισμούς είναι προσιτοί στους μη πιστούς και άλλοι όχι. Η πίστη στη μετά θάνατον ζωή απλώς δεν υπάρχει για έναν μη πιστό. Παρ’ όλα αυτά τα κοινά τελετουργικά είναι εξαιρετικά προσιτά στους μη πιστούς και δεν βασίζονται σε τίποτε το υπερφυσικό, Ορισμένα από αυτά μπορούν να ενσωματωθούν στην κοσμική ζωή χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία».

– Ποια τελετουργικά εννοείτε;

«Προτείνω διάφορες εξεζητημένες και όχι και τόσο εξεζητημένες παρεμβάσεις. Πώς ενώνετε μια κοινότητα; Είναι πολύ απλό. Χρειάζεστε έναν οικοδεσπότη. Χρειάζεστε κάποιον ο οποίος θα συστήσει τους ανθρώπους μεταξύ τους. Ο σύγχρονος κόσμος είναι γεμάτος συγκεντρώσεις αλλά αυτές δεν έχουν οικοδεσπότη, οπότε παραμένουν ανώνυμες. Πηγαίνετε σε μια συναυλία αλλά δεν αλληλεπιδράτε με κανέναν. Πηγαίνετε στο μπαρ αλλά δεν μιλάτε σε κανέναν εκτός από την παρέα με την οποία μπήκατε.

Εξετάζω επίσης την ηθική και την ανάγκη που αισθάνονται οι θρησκείες να υπενθυμίζουν στους ανθρώπους να είναι καλοί και ευγενικοί. Αυτό θεωρείται λίγο ύποπτο από την κοσμική κοινωνία. Εχουμε όμως αδύναμη θέληση. Φιλοδοξούμε να κατακτήσουμε την καλοσύνη, αλλά δεν τα καταφέρνουμε. Φαίνεται λοιπόν σημαντικό να έχουμε κάποιους οι οποίοι μας υπενθυμίζουν αυτές τις φιλοδοξίες».

– Γιατί οι άθεοι απέρριψαν αυτά τα πράγματα;

«Νομίζω ότι αυτό έγινε από μεγάλη πνευματική εντιμότητα: δεν μπορώ να εκτιμήσω επιστημονικά τον Θεό, οπότε τα αφήνω όλα πίσω. Θα αφήσω όλα τα οφέλη επειδή κάτι δεν έχει νόημα. Αυτή είναι μια πολύ έντιμη και πολύ γενναία, μοναχική απόφαση».

– Λέτε όμως ότι κοσμικοποιηθήκαμε άσχημα. Τι εννοείτε;

«Ενα σωρό πράγματα έγιναν αδύνατα επειδή φαίνονται υπερβολικά θρησκευτικά. Υπάρχουν πάρα πολλές στιγμές στην κοσμική ζωή στις οποίες οι άθεοι λένε “ωχ, τώρα το πράγμα αρχίζει και πάει προς το θρησκευτικό”. Νομίζω ότι πρέπει να χαλαρώσουμε όσον αφορά την προσέγγιση αυτών των θεμάτων – δεν ανήκουν στη θρησκεία, η θρησκεία απλώς έτυχε να καθήσει επάνω τους. Είναι για όλους».

– Μήπως απλώς επινοείτε ξανά κινήματα που ήδη υπάρχουν, όπως τον ουμανισμό;

«Ναι, υπήρξαν προσπάθειες. Ως έναν βαθμό τα πράγματα πήγαν στραβά επειδή οι άνθρωποι θέλησαν να ξεκινήσουν νέες θρησκείες ή ανταγωνιστικούς θεσμούς. Το ζήτημα δεν είναι τόσο το να ξεκινήσεις υποκατάστατα κινήματα όσο το να ενσωματώσεις πρακτικές, στάσεις και νοοτροπίες στην κοσμική ζωή».

– Δεν έχουν αντιδράσει όλοι οι άθεοι θετικά στις προτάσεις σας…

«Είπα ότι οι άθεοι θα έπρεπε να έχουν ναούς. Αμέσως 8 εκατομμύρια άτομα στο Twitter και στο Facebook αποφάσισαν να μου γνωστοποιήσουν πόσο κακή ιδέα ήταν αυτή. Ο πυρήνας της αντίδρασής τους όμως δεν ήταν η ιδέα τού να στήσουμε ένα κτίριο, αλλά η ιδέα τού ότι θα ήταν το υποκατάστατο μιας εκκλησίας».

– Κάποιοι άθεοι υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να μπορούμε να βρίσκουμε αρκετό νόημα στο μεγαλείο του φυσικού κόσμου. Συμφωνείτε;

«Ακριβώς αυτό πιστεύω και εγώ, θα έπρεπε όμως να δομήσουμε την επαφή με αυτό το μεγαλείο λίγο καλύτερα. Τελικά οι θρησκείες είναι χορογράφοι των πνευματικών στιγμών ή των ψυχολογικών στιγμών, ενώ συνολικά οι άθεοι δεν υπήρξαν χορογράφοι σε τίποτε. Νομίζω ότι η ιδιοφυΐα των θρησκειών συνίσταται στο ότι δομούν την εσωτερική ζωή».

– Εχετε αυτή τη θαυμάσια ιδέα να προβάλλουμε εικόνες από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble στο Πικαντίλι Σέρκους…

«Και πάλι, είναι ζήτημα δομών. Μπορούμε να επισκεφθούμε την ιστοσελίδα της NASA, αλλά πόσο συχνά το κάνετε;».

– Στο κεφάλαιο για τον θρησκευτικό πεσιμισμό – την έμφαση που δίνει η θρησκεία στη σκοτεινότερη πλευρά της ύπαρξης – επικρίνετε την αισιοδοξία που προκαλούν η επιστήμη και η τεχνολογία. Γιατί αυτό είναι κακό;

«Η κατεύθυνση της επιστήμης είναι προς την πρόοδο και γι’ αυτό μάς δίνει μια αίσθηση ότι η επιστήμη είναι για να λύνει τα πάντα. Η δική μου αίσθηση είναι ότι θα λύσει πολλά πράγματα αλλά το χρονοδιάγραμμα θα είναι τεράστιο. Θα μπορούσε να είναι 400 χρόνια, θα μπορούσε να είναι 900 χρόνια. Η επιστημονική κοσμοθεωρία δεν σε προετοιμάζει απαραιτήτως για όλα αυτά τα πράγματα που η επιστήμη δεν πρόκειται να λύσει εγκαίρως για σένα – κυρίως φυσικά σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο. Οποια και αν είναι η θαυμαστή πρόοδος, προς το παρόν τουλάχιστον, έχουμε εξίσου πολλά προβλήματα με τους μεσαιωνικούς προγόνους μας.

Ο θρησκευτικός πεσιμισμός είναι γοητευτικός επειδή ένα από τα πράγματα που δυσκολεύουν τη ζωή μας είναι ότι θεωρούμε ότι η ζωή όλων των υπολοίπων είναι εντάξει. Ο πεσιμισμός μάς δείχνει ότι είναι στα χειρότερά της. Κανείς δεν ζει σε αυτή την ακραία της έκφανση όλη την ώρα, αλλά μάλλον όλοι πρέπει να πάμε ως εκεί. Είναι χρήσιμο να την έχουμε ως εφόδιο».

– Θεωρείτε αυτό το βιβλίο αρχή για κάτι. Τι θα κάνετε μετά;

«Σκοπεύω να κάνω πρακτικές παρεμβάσεις. Δεν πρόκειται μόνο για θεωρία.

Οι άνθρωποι ψάχνουν όλη την ώρα πράγματα που λείπουν από τον σύγχρονο κόσμο και τα οποία, για να τα επιλύσουν, θα πρέπει να επινοήσουν κάποια τεχνολογία. Στον τομέα όμως του πώς είναι διατεταγμένες οι κοινωνίες υπάρχει τεράστιος συντηρητισμός. Απλώς προσπαθώ να διώξω τον συντηρητισμό από αυτόν τον τομέα.

Αν υπάρχει κάτι που πρέπει να συγκρατήσετε από το βιβλίο, αυτό είναι ότι ακόμη και αν απορρίπτετε τον ουράνιο πατέρα, στο ίδιο μενού εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά καλά για εσάς. Θέλω να εξασφαλίσω ότι οι άθεοι θα αντλήσουν κάποια από τα οφέλη της θρησκείας. Αυτή είναι πραγματικά η φιλοδοξία μου».