Ο γνωστός αρθρογράφος τού «Βήματος» Μάριος Πλωρίτης, σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε την Κυριακή 4 Φεβρουαρίου, προσπαθώντας να περιγράψη τη σύχρονη πολιτική κατάσταση τής χώρας μας, έκανε παραλληλισμούς µε πτυχές τής ιστορίας τού «Βυζαντίου», που αδικούν την αλήθεια. Αναφέρθηκε περιφρονητικά στους ησυχαστές Πατέρες και τους ανθενωτικούς δείχνοντας ότι βρίσκεται σε απόσταση από την Παράδοση τού γένους µας.

Πρόσφατα σε έγκριτη εφημερίδα  δηµοσιεύθηκε άρθρο, σοβαρού κατά τα άλλα αρθρογράφου, στο οποίο αδικείται η αλήθεια. Το άρθρο αυτό διακρίνεται από µονοµέρεια, µεροληψία και, βέβαια, είναι εντεταγμένο σε μια ορισµένη προοπτική που καθορίζεται το λιγότερο από άγνοια, το περισσότερο από µια ιδιαίτερη κοσμοθεωρία.

Τίτλος τού άρθρου είναι «Βυζαντινισµοί», και υπότιτλος «ομφαλοσκόποι και τιάρες». Μέσα σ' αυτό, προσπαθώντας ο αρθρογράφος να υποστηρίξη την άποψη ότι σήµερα ασχολούμαστε µέ λεπτοµερειακά ζητήµατα και αγνοούμε τα πραγματικά προβλήµατα τού λαού, κάνει λόγο για τον όρο «βυζαντινισμό», που σημαίνει «ατέρμονες συζητήσεις ή ενασχολήσεις µέ θέµατα τυπικά και σχολαστικα», και τον όρο «τριχολόγοι» και «ομφαλοσκόποι», που αποδίδεται στους ησυχαστάς Πατέρας τού Βυζαντίου, οι οποίοι «καθισµένοι ασάλευτοι και κοιτώντας τον ομφαλό τους, προσπαθούσαν πώς θα λουσθούν στο Φως τού Κυρίου».

Δεν θα ήθελα να προχωρήσω στην διατύπωση χαρακτηρισµών τής νοοτροπίας μερικών ανθρώπων που ασχολούνται µέ πολλά ζητήµατα µέσα από µια ορισμένη προκατάληψη. Θα περιορισθώ όμως στο ότι διακρίνονται για άγνοια. Καίτοι είναι ημιμαθείς σε ιστορικά και θεολογικά θέµατα, εν τούτοις δημοσιογραφούν, κάτω από την πίεση τού περιορισμού τού χρόνου και φθάνουν σε εσφαλμένα συµπεράσµατα. Στηρίζω αυτήν την άποψη στους εξής λόγους.

Πρώτον. Οι όροι «βυζαντινισμός» και «ομφαλοψυχία» αποδόθηκαν από τους Φραγκολατίνους, για να υποτιµήσουν το λεγόμενο Βυζάντιο και τον καταπληκτικό πολιτισμό που το διέκρινε. Βέβαια, η επικράτηση αυτού τού όρου έχει σχέση και µε την προσπάθεια να αφανισθούν τα εγκλήματα τών Φράγκων στο δυτικό τμήμα τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μερικοί όμως επηρεασμένοι από τη φράγκικη προπαγάνδα αγνοούν τον υψηλό πολιτισµό τών λεγομένων Βυζαντινών, κάνοντας λόγο για «βυζαντινισμό» και ταυτόχρονα αγνοούν τα Φοβερά εγκλήματα που γίνονταν την ίδια εποχή ή παλαιότερες εποχές από τους Φράγκους, που εκβαρβάρισαν το δυτικό τµήµα τής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η µελέτη τού βιβλίου τού Jacques Le Goff «Ο Πολιτισμός Τής Μεσαιωνικής Δύσης», όπως επίσης και η µελέτη τού βιβλίου τού Ιωάννου Ρωμανίδου «Ρωμιοσύνη» μπορεί να μάς διαφωτίση πάνω στο θέµα αυτό.

Δεύτερον. Οι ησυχαστές Πατέρες τού Βυζαντίου δεν ασχολήθηκαν µε λεπτεµερειακά ζητήματα, αλλά µε τα ουσιαστικότερα θέµατα που απησχόλησαν και απασχολούν τον άνθρωπο. Όπως κανείς δεν μπορεί να κατηγορήση τους κλασσικούς και συγχρόνους φιλοσόφους που ασχολήθηκαν και ασχολούνται με υπαρξιακά, ανθρωπολογικά και κοσµολογικά ζητήµατα, το ίδιο και περισσότερο δεν µπορεί να κατηγορήση κανείς τους ησυχαστάς Πατέρας, που μίλησαν για τα βασικότερα υπαρξιακά προβλήµατα που απησχόλησαν το πνεύμα τού ανθρώπου. Είναι το λιγότερο επιπόλαιο να κάνουμε λόγο για το ότι «κοίταζαν τον ομφαλό τους».

Βεβαίως, κυρίως από τον 14ον αιώνα και µετά δημιουργήθηκαν στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δύο ρεύματα, το ένα ανθενωτικό και το άλλο ενωτικό. Και είναι γνωστό ότι οι ανθενωτικοί διακρίνονταν από το ησυχαστικό πνεύμα τής Ορθοδόξου Παραδόσεως ενώ οι ενωτικοί από το σχολαστικό πνεύμα τής Δύσεως. Η ιστορία δικαίωσε τους ανθενωτικούς, οι οποίοι µεταξύ τών δύο κινδύνων, επέλεξαν την αντιμετώπιση τού κινδύνου που προερχόταν από τους Οθωμανούς. Πάνω στο θέµα αυτό υπάρχουν σοβαρές επιστημονικές μελέτες και διατριβές και προκαλεί εντύπωση η άγνοιά τους. Η ιστορία δικαίωσε τους ησυχαστάς ανθενωτικούς Πατέρας, γιατί αφ' ενός μεν στην Δύση αφανίστηκαν, κάτω από την βαρβαρότητα τών Φράγκων, λαοί που εξέφραζαν την ελληνορθόδοξη παράδοση, αφ' ετέρου δε στον τόπο µας διατηρήθηκαν κατά την διάρκεια τής Τουρκοκρατίας όχι µόνο οι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί, αλλά και η ελληνορθόδοξη Παράδοση τού Γένους µας. Τελικά, αυτοί οι λεγόµενοι ανθενωτικοί παρέμειναν µέ τον λαό στα τετρακόσια χρόνια τής σκλαβιάς και προετοίµασαν την απελευθέρωσή του, ενώ οι ενωτικοί πρόδωσαν τον λαό και έφυγαν στον δυτικό Κόσμο για να χαρούν την ευδαιμονία του.

Υπάρχει όμως και ένα άλλο γεγονός που υποστηρίζει αυτήν την άποψη. Τετρακόσια χρόνια δουλεία παρέµεινε αναλλοίωτη η παράδοση τού λαού µας, ενώ εκατόν εξήντα περίπου χρόνια ελευθέρου βίου αλλοιώθηκε η ταυτότητά µας από το δυτικό πνεύμα που δημιούργησε αγνωστικισμούς, καπιταλισμούς, μαρξισμούς κ.λ.π.

Τρίτον. Όπως είναι γνωστό τώρα τελευταία διατυπώθηκε από αμερικανό επιστήμονα, τον καθηγητή τού Χάρβαρντ Σάμουελ Χάντινγκτον, η άποψη ότι οι συγκρούσεις σήµερα στον κόσµο στην πραγματικότητα είναι συγκρούσεις τών οκτώ πολιτισμών. Στα σημεία εκείνα που συναντώνται αυτοί οι πολιτισμοί γίνονται πολεμικές συρράξεις και συγκρούσεις. Μεταξύ αυτών τών πολιτισμών συγκαταλέγονται ο «σλαβορθόδοξος», ο «ισλαμικός» και ο «δυτικός». Στο βιβλίο του συνιστά ότι «οι Η.Π.Α. πρέπει να εργασθούν για να προωθήσουν τη συνεργασία µεταξύ τών κρατών που ανήκουν στον δικό τους πολιτισμό - την Ευρώπη και την Αμερικανική ήπειρο... Το πράγµα ήταν εν συντομία να συσπειρωθεί η Δύση έναντίον τής αντι-Δύσης», όπως το αναλύει ο Bryan Appleyard (βλ. Βήμα 4-2-1996).

Το δίληµµα το οποίο αντιμετωπίζουμε σήµερα ως Έλληνες και Ορθόδοξοι είναι το ίδιο που αντιμετώπισαν οι πρόγονοί µας στις παραμονές τής πτώσεως τής Κωνσταντινουπόλεως. Θέλουµε να διατηρήσουμε την ταυτότητά µας ή να αφομοιωθούμε από άλλους πολιτισμούς, να υποδουλωθούμε πολιτιστικά και πνευματικά και να γίνουμε εξαρτήματα άλλων και άθλιοι µεταπράτες;

Δυστυχώς αυτό το τελευταίο επιζητούν, χωρίς ίσως να το αντιλαμβάνονται, όσοι κάνουν λόγο για «βυζαντινισµό» και «ομφαλοσκοπία».