Πόσο αξιόπιστο είναι το
γνωστό Εθνικιστικό κείμενο που κυκλοφορεί, περί της "ειδικής αξίας" της
Ελληνικής γλώσσας, στους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές; Ας δούμε τι λένε οι
γλωσσολόγοι!
Τι ισχυρίζονται οι αρχαιολάτρες:
Απόσπασμα κειμένου που, με διάφορες παραλλαγές, κυκλοφορεί σε έντυπη και
ηλεκτρονική μορφή:
"Το ενδιαφέρον για την Ελληνική προέκυψε από τη διαπίστωση των
επιστημόνων πληροφορικής και υπολογιστών ότι οι Η/Υ προχωρημένης
τεχνολογίας δέχονται ως “νοηματική” γλώσσα μόνον την Ελληνική. Όλες τις
άλλες γλώσσες τις χαρακτήρισαν “σημειολογικές”. “Νοηματική γλώσσα”
θεωρείται η γλώσσα στην οποία το “σημαίνον” δηλαδή η λέξη και το
“σημαινόμενο” δηλαδή αυτό που η λέξη εκφράζει (πράγμα, ιδέα, κατάσταση),
έχουν μεταξύ τους πρωτογενή σχέση. Ενώ “σημειολογική” είναι η γλώσσα
στην οποία αυθαιρέτως ορίζεται ότι το α’ “πράγμα” (σημαινόμενο)
εννοείται με το α’ (σημαίνον). Με άλλα λόγια, η Ελληνική γλώσσα είναι η
μόνη γλώσσα της οποίας οι λέξεις έχουν “πρωτογένεια”, ενώ σε όλες τις
άλλες, οι λέξεις είναι συμβατικές, σημαίνουν κάτι απλά επειδή έτσι
συμφωνήθηκε μεταξύ εκείνων που τη χρησιμοποιούν. Π.χ. στην Ελληνική, η
λέξη ενθουσιασμός = εν-Θεώ, [...]. Έχουμε δηλαδή αιτιώδη σχέση μεταξύ
λέξεως- πράγματος, πράγμα ανύπαρκτο στις άλλες γλώσσες»."
Ποια είναι όμως η αλήθεια; Τι λένε οι γλωσσολόγοι; Ας δούμε:
Οι θέσεις τών γλωσσολόγων:
Κατ’ αρχήν, στη γλωσσολογία το σημαίνον δεν είναι η λέξη ούτε το
σημαινόμενο ορίζεται όπως παραπάνω. Αξίζει να δούμε τη σημασία των δύο
αυτών όρων στη σύγχρονη επιστήμη της γλώσσας.
Το σημαινόμενο και το σημαίνον, δηλ. τα μέρη που απαρτίζουν το γλωσσικό
σημείο, αποτελούν εσωτερικές, ψυχικές οντότητες. Το σημαινόμενο είναι η
γνώση για τη σημασία μιας λέξης, ενώ το σημαίνον η γνώση για τη
φωνολογική της έκφραση (με φωνήματα), που διαφέρει από την ηχητική της
πραγμάτωση με φθόγγους. Κατά τον Saussure (1979: 100), «το γλωσσικό
σημείο ενώνει όχι ένα πράγμα και ένα όνομα, αλλά μια ιδέα και μια
ακουστική εικόνα. Αυτή η τελευταία δεν είναι ο υλικός ήχος, πράγμα
καθαρά φυσικό, αλλά το ψυχικό αποτύπωμα του ήχου αυτού, η παράσταση που
μας δίνει γι' αυτόν η μαρτυρία των αισθήσεών μας [...]. Ο ψυχικός
χαρακτήρας των ακουστικών μας εικόνων φαίνεται καθαρά, όταν παρατηρούμε
τον δικό μας λόγο. Χωρίς να κινούμε τα χείλη ούτε τη γλώσσα, μπορούμε να
μιλάμε στον εαυτό μας ή να απαγγέλλουμε ένα αριθμό στίχων». Άρα, ο
δεσμός σημαινομένου - σημαίνοντος αποτελεί συμβατική σχέση δύο εσωτερικών
στοιχείων.
Επομένως, το σημαίνον δεν είναι η λέξη, όπως υποστηρίζεται από μερικούς.
Μία από τις ιδιότητες του γλωσσικού σημείου είναι η συμβατικότητά του.
Ως προς τον συμβατικό χαρακτήρα της σχέσης σημαινομένου - σημαίνοντος, η
Ελληνική δεν διαφέρει σε τίποτε από όλες τις γλώσσες του κόσμου. Και
στην Ελληνική δηλ. η σχέση σημασίας - μορφής των λέξεων είναι συμβατική.
Το παράδειγμα της ετυμολόγησης της λέξης ενθουσιασμός, που αναφέρεται
από μερικούς, δεν αποδεικνύει σε καμιά περίπτωση ότι στην Ελληνική «έχουμε
αιτιώδη σχέση μεταξύ λέξεως-πράγματος, πράγμα ανύπαρκτο στις άλλες
γλώσσες». Το ρήμα ενθουσιάζω, ήδη αρχαίο, προέρχεται από το ένθεος και
είχε αρχικώς τη σημασία «εμπνέομαι, κατέχομαι από θεϊκή έκσταση» (ΛΝΕΓ,
λ. ενθουσιάζω). Αυτή η πληροφορία δεν είναι τίποτε άλλο από την
ετυμολογία του ρηματικού τύπου ενθουσιάζω – δεν αποτελεί δηλ. στοιχείο
που μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η σχέση σημασίας - μορφής στις
λέξεις της Ελληνικής είναι αιτιακή. Με αυτήν τη λογική, αιτιακή θα
έπρεπε να είναι η σχέση αυτή και στην Αγγλική, όπου η λέξη giddy «ζαλισμένος,
ιλιγγιώδης, επιπόλαιος» ετυμολογείται από το god «θεός». Φυσικά, κάτι
τέτοιο δεν συμβαίνει. Ούτε η Αγγλική ούτε η Ελληνική χαρακτηρίζεται από
αιτιακή / φυσική / μη συμβατική σχέση σημαινομένου- σημαίνοντος, δηλ.
σημασίας - μορφής των λέξεων. Τα προαναφερθέντα στοιχεία αποτελούν απλώς
ετυμολογικές πληροφορίες για το ελληνικό ενθουσιάζω και το αγγλικό giddy.
Eκείνο που παρατηρείται είναι η μεταβολή της σημασίας των εν λόγω τύπων,
πράγμα που αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο όλων των γλωσσών του κόσμου.
Η ετυμολογία της λέξης ενθουσιασμός δεν μπορεί να μας οδηγήσει σε
συμπεράσματα για την υφή του γλωσσικού σημείου και πιο συγκεκριμένα για
τον μη συμβατικό του χαρακτήρα. Με αυτήν τη λογική, το λιθουανικό
pasaulis «κόσμος» (< pa saulis (sol) «υπό τον ήλιον») θα αποδείκνυε ότι
και η Λιθουανική είναι μη συμβατική γλώσσα! Επίσης, στην Αγγλική, γλώσσα
γερμανικής προελεύσεως, το world «κόσμος» (< wereld < wer-old), που
ανάγεται στα πρωτογερμανικά wer «άνθρωπος» και old «ηλικία» και
συνεκδοχικά «ζωή του ανθρώπου», θα αποτελούσε αποδεικτικό στοιχείο του «μη
συμβατικού» χαρακτήρα της Αγγλικής! (αρχική σημασία του world: «η ζωή
του ανθρώπου»). Φυσικά, αυτά τα συμπεράσματα δεν έχουν επιστημονική βάση.
-------
Saussure Ferdinand de 1916: Cours de linguistique générale (Paris et
Lausanne: Payot)
[Μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας, μτφρ. Ι.Δ. Aποστολόπουλου (Αθήνα:
Παπαζήσης, 1979)].
Β. Α. (γλωσσολόγος)
«Ας υποθέσουμε ότι τα πράγματα έχουνε “φυσικά” και όχι συμβατικά ονόματα.
Τότε πρέπει να σκεφτούμε το εξής:
– Τα ονόματα υπήρχαν και στην εποχή των δεινοσαύρων (και περίμεναν τους
ανθρώπους να τα προφέρουν και να τα γράψουν);
– Οι δεινόσαυροι σίγουρα δεν θα μιλούσαν. Να υποθέσω ότι όλο το Σύμπαν
φτιάχτηκε και είχε από την αρχή “φυσικά” ονόματα για το καθετί και ότι
έπρεπε να περάσουν 15 δισεκατομμύρια χρόνια για να δημιουργηθεί
νοημοσύνη σε αυτή τη γωνιά ενός από τα δισεκατομμύρια γαλαξιών και να
προφέρει αυτά τα ονόματα; (Προσοχή, μιλάμε μόνο για τους Έλληνες, γιατί
φαίνεται ότι οι γλώσσες των άλλων λαών δεν κατάφεραν να “διαβάσουν” τα
αληθινά ονόματα... του Σύμπαντος).
– Μήπως τελικά όλη αυτή η ιστορία με τα “αληθινά” ονόματα είναι
αφελέστατα ανθρωποκεντρική σε ένα σύμπαν που δεν φτιάχτηκε για μας και
του οποίου δεν είμαστε το κέντρο;
– Αν μόνο η Ελληνική έχει το προνόμιο να ξέρει τα “φυσικά” ονόματα, τότε
αυτό σημαίνει ότι η Ελληνική δεν είναι η μητέρα όλων των γλωσσών, έτσι;
(Γιατί αν ήταν έτσι, τότε όλες οι γλώσσες θα είχαν “πρωτογενή” σχέση
ανάμεσα στα ονόματα και στα πράγματα!)
– Η “πρωτογενής σχέση” τι συνδέει; Την ακουστική πλευρά της λέξης με το
πράγμα ή τη γραπτή μορφή της λέξης με το πράγμα που αυτή δηλώνει; Αν
συνδέει την οπτική πλευρά, τότε γιατί αλλάζουμε αλφάβητα; (Γραμμική Β’,
προευκλείδειο αλφάβητο, μεγαλογράμματη γραφή, μικρογράμματη κ.λπ.; ) Αν
συνδέει την ακουστική πλευρά, τότε γιατί η προφορά μιας λέξης αλλάζει με
τα χρόνια; (π.χ., ποια είναι η “φυσική” λέξη, το κουμπί ή το κομβίον, το
κουτί ή το κυτίον; ).
– Ποιος τα δημιούργησε τα ονόματα;
(Απλές ερωτήσεις που πρέπει να κάνουμε, όταν μας πουλάνε φούμαρα οι
εφημερίδες. Είμαστε Έλληνες και δεν είναι κακό να είμαστε περήφανοι για
την παράδοση και τον πολιτισμό μας. Το πρόβλημα ξεκινά όταν θεωρούμε
τους άλλους κατώτερους. Ο Έλληνας έχει έναν “ορίζοντα προσδοκίας” όσον
αφορά θέματα που αναφέρονται στην εθνική και θρησκευτική του ταυτότητα
και έτσι υιοθετεί άκριτα ό,τι επαινεί την ιστορία, τη λογοτεχνία και τη
γλώσσα του και υποβάλλει σε έντονη κριτική ό,τι δεν ανταποκρίνεται στην
εικόνα μεγαλείου που έχει για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Βλέπουμε
το τυρί και δεν βλέπουμε τη φάκα)».
Παρασκευάς Σταυρόπουλος
(γλωσσολόγος)
«Δεν υπάρχουν σε καμιά επιστήμη αυτοί οι όροι,
“εννοιολογική”/“σημειολογική” γλώσσα. Έτσι όπως χρησιμοποιούνται, μόνο
θολές εντυπώσεις προκαλούν... Σύμφωνα με τη σύγχρονη γλωσσική θεωρία, η
γλώσσα -κάθε γλώσσα- είναι ένα σημειακό (ή σημειολογικό) σύστημα, έμφυτο
ως ικανότητα στον άνθρωπο, αλλά συμβατικό ως προς την αναφορά του στον
κόσμο της πραγματικότητας, που έχει πρόσβαση σε 2 ειδών επιτελεστικά
συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού, τα εννοιολογικά / προθετικά και τα
αρθρωτικά / αντιληπτικά.
Αυτό το αστείο παραμύθι [σχετικά με τους Η/Υ] μπορεί να ξεσηκώσει όχι
μόνο τους γλωσσολόγους, αλλά και τους ειδικούς των υπολογιστών. Λέτε ότι
οι υπολογιστές καταλαβαίνουν αρχαία ελληνικά; Είναι σε θέση οι
υπολογιστές να καταλάβουν μια φυσική γλώσσα; Ας μην τα λέμε παραέξω αυτά,
γιατί θα μας πάρουν με τις ντομάτες... [...] Η υπολογιστική γλωσσολογία
και η επιστήμη της τεχνητής νοημοσύνης δεν στηρίζεται μόνο σε μία γλώσσα
ούτε αναζητά την τέλεια γλώσσα. Κάθε φυσική γλώσσα είναι τέλεια (εφ’ όσον
πληροί τις επικοινωνιακές ανάγκες των ομιλητών της), δεν υπάρχουν
ανώτερες και κατώτερες γλώσσες... Είναι γεγονός ότι η Αρχαία Ελληνική
γλώσσα, λόγω της πλούσιας μορφολογίας της και της τεράστιας
σημασιοσυντακτικής ποικιλίας, είναι ένα πεδίο δόξης λαμπρό, για να
δοκιμαστεί η επάρκεια των υπολογιστικών εργαλείων γλωσσικής ανάλυσης, σε
καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να γίνει βάση ανάπτυξης τέτοιων
προγραμμάτων. (Τι θέλετε να μας πείτε; Ότι τα Ελληνικά είναι γλώσσα
μηχανής; )».
Δημήτρης Μιχελιουδάκης
(γλωσσολόγος)
«Αυτού του είδους τα κειμενάκια (για τα Hellenic Quest κ.λπ.) έχουν
κάποια προτερήματα που δικαιολογούν την απήχησή τους, ακόμα και σε άτομα
απ’ τα οποία θα περιμέναμε μια μεγαλύτερη σοβαρότητα. Πρώτα-πρώτα έχουν
μια γλυκιά ασάφεια: παρότι έχω διαβάσει τόσες φορές – και σε πολλές
παραλλαγές – το άρθρο για το πρωτοποριακό πρόγραμμα που δοξάζει τα
ελληνικά, δεν έχω καταλάβει σε τι συνίσταται τελικά αυτό το πρόγραμμα.
Έπειτα έχουν και μια δόση παραδόξου και ...μαγείας, που λείπει απ’ τη
ζωή μας. Ότι δεν εξεγείρεται η λογική μας, διαβάζοντας τέτοια κείμενα,
οφείλεται εν μέρει και στο ότι ΔΕΝ απευθύνονται στη λογική. Έχουν βέβαια
τη σοβαροφάνειά τους, αλλά δεν μας βάζουν στη διαδιακασία να
παρακολουθήσουμε έναν συλλογισμό, κολακευτικά μόνο συνθήματα και
αφορισμούς περιέχουν. Αναρωτιέμαι μόνο: ο κοινός (τηλεοπτικός,
προεκλογικός, συνεδριακός κ.λπ.) πολιτικός λόγος σε τι διαφέρει;
Γενικά δεν κατηγορώ αυτούς που παρασύρονται και πιστεύουν, λίγο έως πολύ,
τέτοια κείμενα. Χρειάζονται και λίγες ειδικές γνώσεις για να δεις τους
λάκκους της φάβας. Καλό είναι όσοι με κάποιον τρόπο έχουμε μια πιο
έγκυρη ενημέρωση να αναιρούμε τα ψεματάκια προτού γίνουν εθνικοί μύθοι
:-) ».
Δημήτρης Μιχελιουδάκης
(γλωσσολόγος)
