Ο μυθικός επώνυμος και γενάρχης του ελληνικού έθνους, περί του οποίου πολλές και ποικίλες παραδόσεις εφέρονταν στους αρχαίους Έλληνες. Έτσι ονομάζονταν υιός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, αδελφός του Αμφικτύωνα και της Πρωτογένειας, εκ της νύμφης Ορσηΐδας και πατέρας του Αιόλου, Δώρου και Ξόθου, του πατέρα του Αχαιού και του Ίωνα.

Η παράδοση αυτή ήταν η περισσότερο διαδεδομένη και διότι δια της μυθολογικής γενεαλογίας ερμήνευε την καταφανή μεταξύ των ελληνικών φυλών συγγένεια, των οποίων οι επώνυμοι γίνονταν υιοί (Αίολος, Δώρος) και εγγονοί (Αχαιός, Ίων) του Έλληνα και διότι δια της συγγένειας Έλληνα και Αμφικτύωνα, συμβολικών αντιπροσώπων του έθνους και της αμφικτιονικής συναδέλφωσης των διαφόρων λαών του, υποδηλώνονταν ότι ακριβώς πιστεύεται σήμερα, πως δηλαδή Έλληνες ονομάστηκαν οι αμφικτιονικοί λαοί του Έθνους σε αντίθεση με τους μη αμφικτιονικούς λαούς του.

Δεύτερη παράδοση έφερε τον Έλληνα υιό του Δία και της Πύρρας και έτσι οι απόγονοι αυτού, ως «διογενείς», έγιναν έθνος ευγενές.

Τρίτη παράδοση τον ήθελε υιό του Προμηθέα και αδελφό του Δευκαλίωνα.

Άλλη υιό του Διός και της Δορίππης κ.ο.κ.

Από τους πρώτους συγγραφείς πρώτος ο βαθύς ιστορικός Θουκυδίδης διείδε πως η εξάπλωση του ονόματος Έλληνες προήλθε από την κατισχύσεως των κατοίκων της Φθοιώτιδας, οι οποίοι από τον καιρό του Ομήρου μνημονεύονταν ως μία από τις τρεις φυλές του βασιλείου του Αχιλλέα, επί των άλλων συγγενικών λαών, οι οποίοι ζητούσαν την βοήθειά τους (Θουκ. Α’ γ΄). Δηλαδή κατά την αντίληψη του μεγάλου ιστορικού Έλληνες ονομάστηκαν πρώτα οι σύμμαχοι των Ελλήνων της Φθοιώτιδας, η οποία δεν απέχει και πολύ από την αντίληψη των νεωτέρων, ότι Έλληνες ονομάστηκαν, πρώτα οι αμφικτιονικοί λαοί της αρχαίας Ελλάδας. Του Έλληνα αυτού, του υιού του μυθικού Δευκαλίωνα και ισχυρότατου (κατά τον Θουκυδίδη) βασιλέα της Φθιώτιδας, ο οποίος είχε δώσει το όνομά του σε μία από τις φυλές της χώρας και θα άκμαζε προ του Τρωϊκού πολέμου, αφού προϋπήρχε αυτού, φυλή Ελλήνων στην Φθιώτιδα. Πλην του ειρημένου Έλληνα μνημονεύονταν από τους αρχαίους και άλλος Έλληνας, ο οποίος λεγόταν τρισέγγονος αυτού και υιός του Φθίου, υιού του Αχαιού και εγγονού του Ξούθου, υιού του πρώτου Έλληνα.

Ενώ δε οι αρχαίοι Έλληνες προς ερμηνεία του ονόματός τους έπλασαν τους περί του μυθικού τους γενάρχη μύθους, ο νεώτερος ελληνικός λαός, εκ της δοξασίας, η οποία είναι κοινό κτήμα όλων των λαών, ότι το παρελθόν είναι καλύτερο του παρόντος και οι προγενέστεροι άνθρωποι ανώτεροι των σημερινών, έπλασαν εκ θαυμασμού για τα διασωθέντα έργα των προγόνων τους διάφορες παραδόσεις (βλ. Ν. Πολίτου, Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του Ελληνικού λαού τ. Α΄ αρ. 89, 90, 100, 101, 105 και 106) κατά τις οποίες οι παλιοί Έλληνες ήσαν «ψηλοί σαν τις ψηλότερες λεύκες» και δυνατό τόσο, ώστε «λύγιζαν και σίδερα» και ο «Έλληνας» και η «Ελλήνισσα», ο ήρωας και η ηρωΐς, στους οποίους προσωποποιείται ο αρχαίος ελληνικός λαός, τόσο πελώριοι και δυαντοί, ώστε το μνήμα του Έλληνα στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου είναι «πέντε μέτρα μάκρος και δυόμιση πλάτος» και η Ελλήνισα της αρχαίας Μεσσήνης «εβαστούσε απάνου στο κεφάλι της και ένεθε και τη ρόκα της» τον μονόλιθον (μήκους 6 μέτρων), ο οποίος χρησίμευε ως υπέρθυρον της αρκαδικής πύλης των τειχών της αρχαίας Μεσσήνης.